van Peter van den Broek
Bronverwijzing
Archieftopic Indisch4ever
https://www.museumsophiahof.nl/agenda/vergeten-verzet-de-vuurpijlaffaire
Vergeten Verzet: De Vuurpijlaffaire – Het Vervolg
Het Museum Sophiahof heeft vorig jaar op 16 oktober een talkshow georganiseerd over een vergeten en niet-erkende Verzetsgroep Corsica in Soerabaja tijdens de Japanse bezetting (1942-1945).
Mijn onderzoek richt zich op deze geschiedenis die bekend staat als de Vuurpijlaffaire. Het verhaal was geschreven uit het perspectief van de slachtoffers dat als het zwakke punt werd aangemerkt door historici zoals Chrissy Flohr van hetzelfde Museum en Herman Keppy, die meewerkte aan de talkshow. Het verhaal was grotendeels gebaseerd op één bron, d.w.z. gegevens van de Oorlogsgravenstichting. De daadwerkelijke verbinding tussen de Verzetsgroep en de Geallieerden, waaronder de Nederlandse inlichtingendienst NEFIS werd ook tijdens de talkshow niet aangetoond.
De kritiek was meer dan terecht. Het verhaal diende vanuit meerdere perspectieven belicht te worden. Kort na de presentatie kwamen steeds meer aanwijzingen boven water, die het bestaan van de verzetsgroep Corsica in Soerabaja aannemelijk maakten.
Persoonlijke omstandigheden waaronder het heengaan van mijn moeder vertraagden weliswaar het onderzoek, maar deze eindigde niet op een dood spoor. De ontknoping kwam pas kort geleden toen tot nu toe niet-gepubliceerde bronnen werden ontdekt. De Opsporingsdienst Overledenen ODO, toentertijd een dienst van het Departement van Justitie DvJ in het voormalig Nederlands-Indïe en de Nederlandse militaire inlichtingendienst Netherlands Forces Intelligence Services NEFIS hebben meerdere verklaringen van (oog)getuigen opgetekend, die niet alleen het bestaan maar ook de werkwijze van de Verzetsgroep vastleggen.
Vastgesteld kan worden dat de Verzetsgroep Corsica:
- verzamelde waardevolle informatie over de Japanse militaire doelen in Soerabaja zoals de olie-installaties in Wonokromo waar benzine met hoog octaangehalte voor Japanse vliegtuigen werd geproduceerd
- had regelmatig radiografisch contact met de Nederlandse Marine inlichtingendienst in Australïe
- schoot ‘s nachts tenminste hondervijfentwintig (125) vuurpijlen af om geallieerde bommenwerpers te leiden naar strategische doelen in Soerabaja
- bij het dagbombardement in 1944 gaf de Verzetsgroep Corsica op aanwijzing van de Geallieerde inlichtingendienst lichtsignalen aan geallieerde vliegtuigen, die o.a. de machinefabriek Braat bombardeerden. Er wordt wel gesproken over een zogenaamde Braataffaire, waarbij de foutieve indruk wordt gewekt dat Braat per vergissing werd gebombardeerd! Nu blijkt dat Braat wel degelijk als oorlogsdoel gekenmerkt kan worden. Braat werd gebombardeerd vanwege de produktie van oorlogsmateriaal voor de Japanse bezettingsmacht.
De Verzetsgroep Corsica heeft haar succes moeten bekopen met talloze mensenlevens. Deelnemers van deze Verzetsgroep waaronder de leider Nanne Halie werden door de beruchte Japans Kempeitai gearresteerd. Na maandenlange verhoren en onmenselijke martelingen werden vele slachtoffers meedogenloos geliquideerd. Anderen kregen lange gevangenisstraffen, waarvan enkelen vanwege de opgelopen martelingswonden alsnog in gevangenschap overleden, zoals in het Japanse interneringskamp Ambawara bij Semarang.
Het Indisch Verzet wordt niet alleen onderbelicht, de successen van dit Verzet krijgen niet de rechtvaardige plaats die het in het Collectief Geheugen verdient.
De Verzetsgroep Corsica heeft een substantïele bijdrage geleverd aan de Geallieerde inspanningen op het eiland Java. Deze groep was actief betrokken bij de 4 Geallieerde bombardementen op Soerabaja. Het laatste bombardement staat bekend onder de codenaam “Operation Transom” dat uitgevoerd werd door een 100-tal vliegtuigen (sic) opgestegen van het Britse vliegkampschip HMS Illustrious en het Amerikaanse vliegkampschip USS Saratoga.
Om het succes van deze Verzetsgroep nauwkeurig en gedetailleerd vast te leggen, is nader onderzoek vereist bij de National Archives en Imperial War Museum IWM in Londen. Na een bezoek aan deze archieven zal in November een definitief artikel ter erkenning van hun Verzetsdaad verschijnen.
U wordt op de hoogte gehouden.
Peter van den Broek. Putignano 12 september 2023
...................
Indisch4ever 
Het verhaal van kroongetuige Josias Muskita over de Vuurpijlaffaire wordt bevestigd door Magdalena Patty. In haar verklaring noemt zij 4 namen:
Haar neven Abram en Elisa Syaranamual, geëxecuteerd op 26-06-1944 in de omgeving van Bodjonegoro.
De man waarmee ze in concubinaat leefde, Daniel Joseph, geëxecuteerd op 27-06-1944 in de omgeving van Bodjonegoro.
Haar neef Jacob Patty, geëxecuteerd in juni 1944 in de omgeving van Bodjonegoro.
Ter nagedachtenis aan hun heldhaftige inzet en bijdrage aan de Vuurpijlaffaire is op de website van de Oorlogsgravenstichting bij hun naam een bijdrage geplaatst met uitgebreide bronvermelding en een kopie van de beëdigde verklaring van Magdalena Patty aan het justitiële apparaat van het Gouvernement, de Opsporingsdienst Overledenen (ODO). De bedoeling is op de web site van de Oorlogsgravenstichting bij alle betrokkenen bij de Vuurpijlaffaire een bijdrage te plaatsen .
Tot nu toe werd activiteiten in Soerabaja tegen de Japanse bezetting als “Vermeend Verzet” aangeduid en hun onder marteling afgelegde verklaringen ironisch als “bekentenissen” gekenmerkt! De argumentatie liet toen en vooral nu te wensen over.
Nu is het wachten op erkenning van hun Verzetsdaden. Spijtbetuigingen zijn na 80 jaar ongepast.
Uit recent research in Archieven in Nederland komen schokkende onthullingen bovendrijven die het dominante verhaal over het verzet in Nederlands-Indië tijdens de Japanse bezetting (1942-1945), met name in Soerabaja, radicaal kunnen veranderen, zie het Standaardwerk L. de Jong over het Verzet in Nederlands-Indie, zie javapost.nl https://javapost.nl/2010/11/11/de-bewogen-geschiedenis-van-braat-nv/
Deze bevindingen werpen nieuw licht op de moedige daden van een clandestiene organisatie in Soerabaja die vocht tegen de Japanse overheersing.
Tijdens de Japanse bezetting werd in Soerabaja geheime ondergrondse verenigingen opgericht. Eén groep, bestaande uit onder anderen (ex-)marinepersoneel van Ambonese afkomst, had als doel: de Japanse bezetter saboteren en de Geallieerden steunen bij hun acties. Om consequenties van verraad te beperken, was deze Verzetsgroep georganiseerd in cellen. Leden van een cel kenden elkaar, maar niet de andere cellen of de leider. Zo kon de schade bij verraad beperkt blijven tot één cel.
Een cruciaal moment was toen 125 (hondervijfentwintig) vuurpijlen werden verdeeld onder een groep in de benedenstad van Soerabaja. De orders waren duidelijk: steek ze af bij het eerste geallieerde bombardement. Het vuurwerk zou werkelijk een verlicht schouwspel worden.
In de nacht van 21 op 22 juni 1943 kwam de langverwachte luchtraid. Vuurpijlen werden van verschillende kanten in Soerabaja afgevuurd, met als gevolg dat diverse voor de Japanners vitale bedrijven, waaronder een verbandwattenfabriek, door het luchtbombardement werden vernietigd. Wellicht kan dhr. Robert aangeven welke fabriek dit was!
Josias Muskita was een van de weinige overlevenden van de “Vuurpijlaffaire”. Ondanks dat hij geen vuurpijl had afgeschoten, werd hij tot levenslang veroordeeld. Een getuige bevestigt zijn bijdrage : Josias Muskita stond op de uitkijk terwijl zijn neven Abram en Elisa Syaranamual vuurpijlen afstaken. Van de familie Syaranamual werden 8(acht) personen geëxecuteerd uit verschillende gezinnen.
Deze onthullingen tonen voorlopig aan dat:
• In Soerabaja was er daadwerkelijk sprake van georganiseerd verzet door een groep ook wel Corsica 2 genoemd, Geleid door de gepensioneerde assistent-resident Nanne Halie, had deze verzetsgroep contacten met andere verzetsgroepen in en rond Soerabaja. De basis van dit netwerk was gelegd door kpt Meelhuijsen, die na zijn arrestatie zelfmoord pleegde in de gevangenis.
• De Verzetsgroep Corsica 2 had regelmatig radiocontact met en werkte samen de Geallieerde inlichtingendiensten in Australië.
• Corsica 2 was daadwerkelijk betrokken bij minstens 4 succesvolle geallieerde bombardementen op Soerabaja.
• Meer dan 100 (honderd) mensen werden geëxecuteerd in verband met deze verzetsactiviteiten.
.
Citaat: “Afgescheiden van het voorgaande feit past een woord van eerbied en stille hulde aan de nagedachtenis van deze Ambonezen en Indo-Europeanen , deze zwart-bruine Nederlanders die in de hachelijkste en moeilijkste periode van het Nederlands bewind trouw zijn gebleven aan Nederland en hun KONINGIN, die getoond hebben ware Nederlandsers te zijn in hart en nieren en het hoogste offer hebben gebracht aan de Nederlandse zaak”.
Aldus het hoofd van het Justitieel apparaat (recherche) van het bijkantoor Soerabaja van de OpsporingsDienst Overledenen O.D.O
w.g. J.W.F.Meeng
Soerabaja 2 april 1948.
En erkenning van de kant van Nederland ?
Daar wachten de nabestaanden nog steeds op.
Nederlands staat weer aan de verkeerd kant.
Goed dat ook dit stukje Indische geschiedenis aan het licht komt.
Voor een juiste beoordeling dient een verhaal wel in het relevante historische context worden geplaatst, dat kan soms problematisch zijn. Zoals het verhaal van iemand uit Soerabaja die in die tijd gearresteerd werd voor “vermeende “Verzetsactiviteiten.
Citaat ……op dat moment wist ik ook niet waarvoor ik was opgepakt. Pas na enkele weken verhoren begreep ik dat het om vier onderwerpen ging:
1) Een Amerikaanse luchtaanval op machinefabriek Braat waarbij de vliegtuigen naar hun doel zouden zijn geleid door lichtsignalen vanaf de grond,
2) Onderzoek inzake de opgerolde verzetsgroep Meelhuysen,
3) Een klein illegaal wapendepot in de dierentuin waar ik toen in de buurt woonde.
4) NEFIS-agenten die na landing op de Zuidkust van Java waren verraden en nu bij de Kenpeitai gevangen zaten en na verhoor werden geëxecuteerd.”
Op het eerste gezicht lijkt er niets vreemds aan bovenstaand verhaal. De Amerikaans/Britse luchtbombardement vond plaats op 17 mei 1944. Maar de Verzetsgroep Meelhuysen en ook de NEFIS.-agenten waren eind 1942 opgerold c.q. gearresteerd. De zaak leek afgesloten, maar niet voor de hardnekkige Jappen.
In eerste instantie zag ik over het hoofd waarom in bovenstaand verhaal de beruchte Kempeitai toch over afgesloten gebeurtenissen bleven doorvragen, Door voortschrijdend inzicht verschijnt bovenstaand verhaal in een relevant historische kader .
Historisch Kader
De Verzetsgroep Meelhuysen was eind 1942 opgerold, waarbij de leider KNIL kpt Meelhuyzen zelfmoord pleegde. Zelfmoord was voor een KNIL-officier en Indo ongewoon. De mythe gaat dat hij zichzelf opofferde om het leven van een andere Verzetsstrijder, mevr. Berg te sparen. Weliswaar klinkt dat heel romantisch maar het verhaal lijkt meer op Dichtung dan Wahrheit.
Kpt. Meelhuysen was eigenlijk bang om tijdens de onmenselijke Japanse folteringen door te slaan en het bestaan van andere Verzetsstrijders te verraden. Hij liet de eer aan zichzelf. Een eerste zelfmoordpoging met giftabletten mislukte, een tweede poging waarbij hij zich ophing aan geknoopte zakdoeken in zijn cel had het gewenste resultaat.
Nu blijkt uit ongepubliceerde bronnen dat zijn verzetsactiviteiten werden voortgezet door de Verzetsgroep Corsica onder leiding van Mr. Nanne Halie, een gepensioeneerde assistent-resident, een zeer hoge ambtenaar van de Binnenlands Bestuur BB. Deze Verzetsgroep heeft een substantïele bijdrage geleverd aan het minstens 4 geallieerde bombardementen op Soerabaja, zie Vuurpijlaffaire, foutief Braataffaire genoemd. Deze feiten worden gemakzuchtig onder het vloerkleed geveegd, men heeft er geen actieve herinnering aan.
De Kempeitai vroeg door over een andere zaak betreffende NEFIS-agenten die eind 1942 op de Zuidkust van Java landden, de zgn Tiger parties. De infiltranten LTZ Bergsma en Brocx werden weliswaar opgepakt maar hun radiotelegrafisten niet. Die onderhielden na hun landing in 1942 tot eind 1944 radiografische contact met Geallieerde inlichtingendiensten in Australie. De Japanners waren driftig op zoek naar deze telegrafisten en hun zender, daarom vroegen zij aan gearresteerden nog in 1944 informatie over deze zender, dus twee jaar na de landing van deze telegrafisten
In zulke historisch kaders worden verhalen op hun merites beoordeel, dat iets anders is als veroordelen..
De bovenvermelde “IEMAND uit Soerabaja” was wel de in 2021 overleden Heer Jan Somers! Doordat hij onderwerpen aanhaalde waarover de Kempeitai/PID hem ondervroeg, bevestigde hij onbedoeld/onbewust het bestaan van de Verzetsgroep “Corsica” in Soerabaja.
Hij vermeldt nog een wetenswaardigheid:
Citaat 2 : ………Ik ken alleen één persoon die vóór mij in gelijke omstandigheden hier zat, A.C.W. van Deutekom. Woonde ook in Soerabaja (dacht ik) in de Daendelsstraat. Maar dat was al een oudere man, zal wel overleden zijn. Ik deelde na mijn evacuatie met hem een cel in Struiswijk, Batavia. Hij was er veel slechter aan toe dan ik……..”
Bij de Oorlogsgravenstichting is August Cornelis Willem A.C.W. van Deutekom geregistreerd. Hij overleed op 31 januari 1948 in het Juliana ziekenhuis in Bandoeng aan een nierziekte ontstaan in de Japanse bezettingstijd na mishandeling (foltering) door de Kempeitai te Soerabaja, zie persoonsdossier Nationaal Archief.
Dhr van Deutekom staat niet alleen op de” Lijst van Gevallenen tijdens Oorlogen en Missies sind de tweede Wereldoorlog” maar ook onder “Missie”. Wonderlijk!
Uit mijn onderzoek blijkt tot nu toe niet dat hij deel uitmaakte van een Verzetsgroep in Soerabaja.
Bronvermelding
citaat 1) afkomstig uit de reactie van dhr J. Somers op 8 januari 2021 om 1:55 pm op Javapost over “ De bewogen geschiedenis van Braat NV” https://javapost.nl/2010/11/11/de-bewogen-geschiedenis-van-braat-nv/
citaat 2 over dhr van Deutekom in reactie van dhr J. Somers op 31 december 2020 0m 5:32 pm
Persoonsdossier Nationaal Archief n° 33694A A.C.W. van Deutekom