SPOORLIJN NAAR DE VRIJHEID
(1942 – 1946)
Een bevrijdingsverhaal uit Nederlands-Indië.

VOORWOORD
Mijn vader Frits en zijn jongere broer Otto waren “Steurtjes”, kinderen uit het tehuis van Pa (Johannes) van der Steur in Magelang midden-Java. Een spartaanse omgeving om in op te groeien maar waar ze gelukkig ook een goede scholing kregen.

Pa van der Steur en studenten, Magelang 1941
Frits, derde van rechts

In december 1941 werd Frits opgeroepen voor militaire dienst. Hij was 19 jaar oud, had Mulo-B gedaan en zat in de tweede klas van de Algemeene Middelbare School (AMS) in Jogjakarta. Op de drempel van het volwassen zijn werd zijn toekomst bruut overgenomen door de Tweede Wereldoorlog. Hij kwam terecht bij de beruchte Birma-Siam spoorweg, de Death Railway. In het voorjaar van 1946, ruim een half jaar na de capitulatie van Japan kon hij pas terugkeren naar Java. Vier jaar na zijn gevangenname.

In 1999 – op 76 jarige leeftijd – schreef hij het grootste gedeelte van zijn levensverhaal met daarin ook de periode vanaf zijn mobilisatie en krijgsgevangenschap tot en met de terugkeer vanuit Siam naar Java.
Een verslag zonder geklaag, verbittering, haat- of wraakgevoelens. Heel bijzonder als je beseft welke verschrikkingen hij en zijn mede-krijgsgevangenen hebben moeten doorstaan.

Voor tienduizenden krijgsgevangenen en dwangarbeiders betekende deze spoorweg hun soms gruwelijke dood. De titel van dit verhaal is niet bedoeld als ontkenning van al die doden. Het is het verhaal van één overlevende.

Een verhaal dat het waard is om gelezen te worden, in het bijzonder op 15 augustus, de bevrijdingsdag van Nederlands-Indië.

Ferry Geuther
Augustus 2015

Inhoud:
Hoofdstuk 1. Mobilisatie en spoorlijnwerk
Hoofdstuk 2. Overleven als krijgsgevangene
Hoofdstuk 3. Bevrijding en terugkeer
Nawoord

.
SPOORLIJN NAAR DE VRIJHEID
(1942 – 1946)
bron: “Mijn Verhaal”
autobiografie van Johan Frederich Geuther
(Batavia 1922 – Eindhoven 2004)

Hoofdstuk 1. MOBILISATIE EN SPOORLIJNWERK
Mobilisatie
Kort nadat de oorlog tegen Japan uitbrak werd ik gemobiliseerd, dat was op 12 december 1941. Gelukkig hoefde ik niet deel te nemen aan gevechtshandelingen. Op 8 maart 1942 capituleerde het KNIL en werden de militairen krijgsgevangen genomen. Ik werd overgebracht naar een kampement in Tjimahi bij Bandoeng. Later werden alle krijgsgevangenen geconcentreerd in de kampementen van het 4e en 9e bataljon in Bandoeng. In de volgende maanden werden de krijgsgevangenen getransporteerd naar onder andere Japan om in de mijnen te werken en Sumatra, Birma (nu Myanmar) en Siam (nu Thailand) om aan spoorwegen te werken.

KNIL peloton, Soemowono 1941
Frits rechts zonder hoed

Transport naar Birma
Ik werd met vele anderen getransporteerd in een omgebouwd vrachtschip. Van één scheepsdek waren drie gemaakt. Die dekken waren als slaapplaatsen bedoeld. We sliepen zo in drie lagen. Je moest met opgetrokken knieën slapen en je kon ook amper zitten. De transporten werden gebombardeerd door de geallieerden. Gelukkig vond mijn transport tijdens de kerstdagen plaats. Tijdens de kerstdagen vlogen de geallieerden niet en werd dus niet gebombardeerd. In Singapore kwamen we aan land en per vrachtauto gingen we naar een Brits kampement in Changi Hill in afwachting van ons vertrek naar Rangoon in Birma om als slaven aan de Birmaspoorlijn te werken. Ook de Engelsen en Australiërs die in het kamp lagen waren in afwachting van een verder transport.
In Changi Hill stroopten de Nederlandse krijgsgevangenen van alles om wat te eten te hebben. Alles wat de lokale boeren en Engelsen daar verbouwd hadden werd geplunderd. Cassaveplanten werden met wortel en al uit de grond getrokken. Ook de maïsplanten moesten het ontgelden.
Van Singapore werden we, wederom per boot, naar Rangoon in Birma getransporteerd en daarna in een gevangenis in Moulmein ondergebracht in afwachting van ons vertrek naar het eerste werkkamp. Aan de spoorweg werkten behalve Nederlanders, Engelsen en Australiërs ook Indonesische arbeiders. Deze Romusha’s waren door de Japanners onder valse voorwendselen geronseld en werden ook als slaven behandeld.

Birma-Siam spoorlijn
(bron: en.wikipedia.org/wiki/Burma_Railway)

Het werk aan de spoorlijn
Langs de aan te leggen spoorlijn waren werkkampen met bamboebarakken gebouwd door krijgsgevan¬genen. Mijn eerste werkkamp was Kamp 30. Dit kamp lag circa 30 km van Rangoon. Van hieruit begon het werk aan de spoorbaan dat hoofdzakelijk bestond uit grondverzet ten behoeve van de spoordijk. Er waren meer van dit soort kampen. In tegengestelde richting vanuit Siam werd ook aan de spoorlijn gewerkt. Kamp 108 zou de ontmoetingsplaats zijn van de beide werkgroepen. Toen de spoordijk bij Kamp 30 klaar was, gingen we te voet naar het volgende kamp, Kamp 45. Hierna kwam het Kamp 70, toen Kamp 108 (de Drie Pagoden Pas) en tenslotte Kamp 114. De verplaat¬sing van kamp naar kamp werd soms uitgevoerd per vrachtwagen. De totale lengte van de spoorlijn bedroeg ongeveer 415 km. Zoals gezegd bestond het werk in het begin voornamelijk uit grondverzet. Grond om de spoordijk te maken. Met “brancards” – jutezakken met twee stokken erdoor – werd de grond naar het tracé van de spoorlijn gedragen om daar leeggestort te worden. In het begin moesten we per man per dag een halve kubieke meter grond verzetten. Die hoeveelheid werd telkens opgevoerd. Toen het twee kubieke meter per persoon per dag werd kwamen de meesten heel laat van het werk terug. Vooral de ouderen moesten het ontgelden, zij kwamen zo laat terug dat zij geen tijd meer hadden of te uitgeput waren om zich te wassen en te verzorgen. De jongeren waren meestal op tijd terug. Zij hadden nog de energie om de met grond gevulde brancard naar de spoordijk te sjouwen. Hoe hoger de spoordijk werd des te zwaarder het werk, want je moest tegen de steeds hoger wordende spoordijk opklimmen om daar je brancard met grond leeg te storten. Er werd in groepen van een man of zes gewerkt. In zo’n groep werd ook een oudere persoon ingedeeld. Het was dus niet zo dat een groep alleen uit jongeren of uit ouderen bestond.
Soms moest er een spoorbrug gebouwd worden. Het bouwen van een brug bestond uit het heien van boomstammen in de grond, daarna werden boomstammen op deze heipalen gezet en met metalen krammen werd alles bij elkaar gehouden. Om te kunnen heien moest eerst een heistellage worden gebouwd. Het in het juiste tempo ophijsen en laten vallen van het heiblok werd gedaan door het zingen van een Japans werklied. Al die boomstammen voor de spoorbrug kwamen uit het aangrenzende oerwoud. Het leggen van de spoorrails werd door de railploegen gedaan. Later bestond het werk uit houthakken. Er was hout nodig om de ketels van de locomotieven te stoken. Ook daarvoor moest je per persoon elke dag een grote hoeveelheid hout hakken.