Een pikirans van Peter van den Broek
10 November is het 78 jaar geleden dat bij een reddingsactie 3500 (Indo-)Europeanen uit de Werfstraatgevangenis in Soerabaja werden bevrijd.
Want wat was voorafgaand gebeurd?
Omstreeks 15 oktober 1945 pakten Indonesiers doelbewust groepen onschuldige (Indo-)Europeanen op en vervoerden hen met vrachtauto’s o.a. naar de Werfstraatgevangenis. Bij het uitstappen werden deze weerloze gevangenen door een moordlustige menigte met slag- en steekwapens bestookt. Daarbij overleed een onbekend aantal gevangenen aan de opgelopen verwondingen. Ook werden ze in de gevangenis mishandeld. Enkelen werden zelfs doodgeslagen door gevangenisbewaarders i.c. Indonesische misdadigers die als cipiers optraden.
De Indonesische autoriteiten keken passief toe.
Toen een militaire eenheid van het Britse leger o.l.v. brigadier Mallaby op 25 oktober Soerabaja bezette, bleef hun miserabele toestand onveranderd. Begin november merkten Britse militairen dat de gevangenen door de Indonesiers als hostages werden bestempeld.
De gevangenis was onderdeel van de eerste Indonesische verdedigingslinie geworden, zodat de gegijzelden een menselijk schild vormden tegen een dreigende Britse aanval.
In de avond van 9 november bereikte de Molukse cipier Patiradjawani de Britse linies. Hij vertelde dat bij de Britse aanval in de ochtend van 10 november de Indonesiers de gegijzelden zouden vergiftigen en daarna de gevangenis in brand zou worden gestoken. De Britse militairen grepen eindelijk in. Vroeg In de ochtend van 10 november 1945 naderde een tiental Gukhas’ en een Nederlander in Britse dienst Jack Boer de Werfstraatgevangenis.
Een Stuart tank zou met haar 37-mm kanon een gat van bijna 2 meter doorsnee in de muur hebben geschoten, mar dit verhaal berust op een fabeltje. Een Gurkha-officier betrokken bij de reddingsactie geeft in een niet-gepubliceerd interview een andere beschrijving van de gebeurtenissen. In werkelijkheid plaatste de Stuart tank een Bengalore Torpedo tegen de gevangenismuur. Deze pijp gevuld met explosies, werd tot opploffing gebracht en in de dubbelwandige gevangenismuur ontstond een gat waardoor de militairen hun reddingsactie voortzetten. Alle 3500 gegijzelden werden ongeschonden bevrijd.
De hele reddingsactie is in Nederland omstreden en roept nog steeds vele vragen. Deze mogen na 78 jaar eindelijk eens beantwoord worden. Want wie zegt mij wie de heldhaftige Gurkha was die het leven van Jack Boer redde en bij de reddingsactie sneuvelde?
Deze actie waarbij 3500 gegijzelden werden bevrijd kent zijn gelijke niet in de geschiedenis. Als de naam van deze moedige Gurkha bekend wordt, dan kan in Nederland met recht gesproken worden van Heroes Day.
Andere soldaten van het Brits-Indisch leger,
vermoedelijk Sikhs van 36th Indian Brigade, 5th Indian Div,
regio Batavia najaar 1945.
...................
Indisch4ever 
Een andere mythe is de afstand die Jack Boer zou hebben af te leggen tussen zijn “Basis” en de Werfstraatgevangenis.
Jack Boer verklaart in zijn boek “Koninklijke Olie in Nederlands-Indie (p.226) : “Om half vier in de ochtend vertrokken we van de “Basis” naar de Werfstraatgevangenis. Ik had de route vanaf “Perak” uitgezet (Jack Boer “” p.226).
Dan wordt ervan gemaakt:
“Het enorme Werfstraatcomplex lag op slechts enkele kilometers van de Britse uitvalsbasis Tandjoeng Perak”
Een oud-inwoner van Soerabaja maakt het nog bonter : “ca. 6 km, ruim een uur lopen, van Tandjoeng Perak naar de gevangenis ongestoord wisten af te leggen”.
Deze redeneringen worden als vaststaand “bewijs” gegeven dat Jack Boer, zijn Gurkja’s en een Stuart tank onmogelijk ongemerkt de afstand van ca 6 km in een half uur konden afleggen.
Maar de werkelijke feiten waren anders.
De Engelse militairen maakten bij de bezetting van Soerabaja gebruik van stafkaarten , zie bijlage. Op zo’n kaart staat bij J5 aangegeven “Tandjoeng Perak airfield”. Het was juist dit “Airfield” waar de 49th Brigade, was gelegerd, waarvan Jack Boer onderdeel maaktee. Toen hij het had over “Perak” bedoelde hij Tandjoeng Perak airfield. De grens van het vliegveld ligt op 900 meter van de Werfstraatgevangenis, dus die afstand was te voet in minder dan een half uur af te leggen.
En wat betekende toen “Ongemerkt”?
De Britten brachten voor de hoofdaanval op 10 november een complete divisie, minstens 10000 man, inclusief zware Sherman tanks, vrachtwagens etc aan land. De haven, de Docks in het Engels” was voor schepen niet toegankelijk. Al het materieel werd van de schepen met landingsvaartuigen e.d. aan langebracht. Dat ging natuurlijk niet zonder herrie gepaard, integendeel. In al dat lawaai valt het geluid van een lichte tank die in het duister langzaam rijdt niet op.
Daarbij wordt gemakshalve vergeten, dat tussen de Britse en Indonesische linies een niemandsland was gecreëerd. De bewoners werden gesommeerd uit deze plaats te vertrekken om tijdens de Britse aanval geen levend schietschijf te worden. Dit betekende dat er tussen de “basis” en de Werfstraatgevangenis weinig tot geen bewoners waren achter gebleven. Anders zouden die door de Gurkha’s wel tot stilzwijgen worden gebracht.
Men beweert in het wilde weg, dat Jack Boer niet ongestoord en binnen een half uur de gevangenis kon bereiken en dat de bevrijde gegijzelden niet zonder gevaar , naar de haven konden worden geevacueerd. Dat lijkt meer gebaseerd te zijn op vooringenomenheid , onkunde of duidelijk gebrek aan militaire feitenkennis over de Slag om Soerabaja.
Een film van Pia Media
@Boeroeng; ‘Pia media etc.’- Ik lees/herinner me nog de verklaring van wijlen Somers, die ook in de Werfstraat zat, dat hij geen weet heeft van ene Jack de Boer. Ik heb ook in Soerabaja gewoond; maar met 1 tank en een peleton (15 man) ca 2200 man over straat van de Werfstraat naar Perak ( heb ik gewoond) al marcherend zonder aangevallen te worden, lijkt mij ook onwaarschijnlijk. Nog vreemder vind ik, dat Jack door zijn daden nimmer erkenning heeft gekregen van onze overheid.
Het aantal van “2384 bevrijde Nederlanders” uit de Werfstraatgevangenis heeft welhaast mythische vormen aangenomen. Pas eind jaren 80 van de vorige eeuw wordt dit exacte aantal door Richard L. Klaessen, overlevende van de Werfstraatgevangenis, in zijn boek “Macaber Soerabaja 1945 (1990) vermeld, een bronvermelding ontbreekt.
Het getal gaat een eigen leven leiden. Zelfs Jack Boer neemt dit getal kritiekloos over in zijn boek “Koninklijke Olie in Nederlands-Indie. (1995), hij had geen tijd om de gegijzelden te tellen, hij had wel wat beters te doen. Het getal wordt onderwerp van heftige discussies op social media, waardoor het gehele heldenverhaal van Jack Boer in twijfel wordt getrokken en belachelijk gemaakt.
Toch wel opmerkelijk want al in de Volkskrant van 12 november 1945, 2 dagen na de reddingsactie verschijnt op de voorpagina een artikel waarin duidelijk staat dat “3500 geinterneerden uit de gevangenis werden verlost”. De verwondering stijgt ten top daar Richard L. Klaessen in zijn boek hetzelfde artikel vermeldt (blz. 322), deze tegenstrijdigheid blijft onopgemerkt. Ook regeringscommissies die zich in 2005 bezighouden met de affaire J. Boer stellen het aantal van 2384 gegijzelden niet ter discussie.
Zelfs Gen. Christison, toenmalige bevelhebber van het Geallieerde leger in Nederlands-Indie geeft in zijn ongepubliceerde memoirs ‘Life and Times of General Sir Philip Christison” het getal van 3500 geinterneerden aan, zie Imperial War Museum London document n° 4370.
Jack Boer weet op een gegeven moment dat het getal van 2384 verkeerd is, een kopie van desbetreffende bladzijden uit de memoirs van gen. Christison zijn te vinden in zijn archief bij Pia Media (document 011_F). Bescheiden zoals hij is, geeft Jack Boer geen ruchtbaarheid aan deze ontdekking..
De National Archives in Londen zijn geraadpleegd en ook daar is van een aantal van 2384 gegijzelden uit die periode geen sprake.
Geconcludeerd mag worden dat 3500 gegijzelden ongedeerd uit de Werfstraatgevangenis werden bevrijd door Jack Boer en zijn Gurkha’s van het 3de bataljon van het 9de Regiment Gurkha Rifles: 3/9 GR.
Ma’af. Foutje van mij . Ik heb het onderschrift veranderd. Geen Gurkha’s maar vermoedelijk Sikhs
Bij het commentaar van die foto lees ik dat het drie Indaase soldaten waren die Indonesiche nationalisten bewaakten.
Het lijkt mij niet op bewaking en die man met het witte hemd aan lijkt niet op een Indonesier.
A.Olive
Volgens mij staat er bij het artikel een foutieve foto. Ik zie geen Ghurka’s maar Sikhs op de foto. Sikhs zijn Brits-Indische soldaten met een tulband om. Zij waren echter pro Indonesisch, vanwege hun eigen onafhankelijkheidsstrijd. Ghurka’s zijn Nepalezen, betrouwbaar en strijdvaardig, elite soldaten van het Britse leger.