15 augustus 2009 herdenking te Jakarta

De directeur Indonesie van de Oorlogsgravenstichting, de heer Peter Steenmeijer, spreekt in de Simultaankerk op het ereveld Menteng Pulo te Jakarta de aanwezigen toe. Naast hem staat Jan Tetelepta, de opzichter van het ereveld.
(klik op de foto: op de popupfoto rechts het Birma-Siamkruis, gemaakt uit bielzen van de Dodenspoorweg alsmede de nationale vlaggen van de gevallenen spoorwegwerkers).De kranslegging vond plaats bij het Vlaggenmonument. Drie kransen werden gelegd door resp de Nederlandse ambassadeur dr. Nikolaos van Dam en door de adjunct defensieattache, luitenant-kolonel Erik Bouwmeester, namens het ministerie van defensie en namens de Stichting Herdenking 15 augustus 1945

Toespraak Peter Steenmeijer, directeur OGS Indonesi, 15 aug 2009, ereveld Menteng Pulo, Jakarta.

Excellentie, geachte aanwezigen,

Ik heet u van harte welkom hier in de Simultaankerk op het ereveld Menteng Pulo. Dat doe ik niet alleen namens de Oorlogsgravenstichting maar ook namens de Stichting Herdenking 15 augustus 1945.

Op 15 aug 1945, vandaag precies 64 jaar geleden, gaf het keizerrijk Japan zich onvoorwaardelijk over en kwam er een eind aan de Tweede Wereldoorlog. In dit deel van de wereld begon de Tweede Wereldoorlog op 7 december 1941 toen Japanse eenheden zonder enige waarschuwing de Amerikaanse vlootbasis Pearl Harbor aanvielen. In januari 1942 vonden de eerste Japanse landingen in het toenmalig Nederlands-Indi plaats: olieraffinaderijen in Borneo en Celebes werden bezet, en de Japanse opmars ging verder, naar het hoofddoel Java.

Op 27 februari vond de Slag in de Javazee plaats, waarbij een geallieerd eskader onder commando van schout-bij-nacht Karel Doorman vrijwel geheel ten onder ging tegen de oppermachtige tegenstander. Ook te land en in de lucht kon aan de Japanse troepen niet lang weerstand worden geboden: Nederlands-Indi werd bezet en er volgden jaren van verschrikking. 42.000 Nederlandse militairen werden krijgsgevangen gemaakt en afgevoerd om te worden ingezet in de mijnen van Japan of bij de aanleg van spoorwegen in Sumatra, of in Birma en Siam. Dit kruis, gemaakt uit bielzen van die beruchte Dodenspoorweg, herinnert daar nog aan. Van die 42.000 krijgsgevangenen zijn er ruim 9.000 tijdens de oorlogsjaren omgekomen. Andere Nederlandse mannen, vrouwen en kinderen, ongeveer 100.000 in totaal, werden genterneerd in kampen. Meer dan 13.000 personen overleefden de Japanse kampen niet. Velen van hen rusten op onze erevelden.

De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, op 6 en 9 augustus, maakten een abrupt einde aan de Tweede Wereldoorlog: op de 15e augustus 1945 vond, zoals bekend, de Japanse overgave plaats. Toch is 15 augustus een datum die althans bij een groot deel van de Nederlandse bevolking- niet zo leeft als 4 en 5 mei. Nederland werd op 5 mei 1945 wel bevrijd maar de oorlog in dit deel van de wereld was nog in volle gang. De datum van 15 augustus 1945 werd pas in 1999 officieel erkend als het einde van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden. Vanaf dat moment wordt op deze dag op alle overheidsgebouwen gevlagd.

15 augustus wordt weleens beschreven als een dag van droefheid met een randje van vreugde, een combinatie van herdenken en vieren: herdenken van hen die vielen in Zuid-Oost Azi alsook blijdschap om het eind van de Japanse bezetting. Maar van blijdschap, van een echte bevrijding zoals wij dat in Nederland kennen was in Nederlands-Indie geen sprake: u kent de zwart-wit beelden van de intocht van geallieerde troepen die juichend door de Nederlandse bevolking werden ontvangen. Hier was dat totaal anders: geen geallieerde troepen, geen bevrijdingsfeesten, van vrede was geen sprake. De Indonesische onafhankelijkheidsoorlog brak uit, en dat werd een bittere strijd die aan beide zijden nog veel levens zou eisen, van zowel militairen alsook burgers. Duizenden slachtoffers die vielen vr 15 augustus 1945 liggen op dit ereveld -en de andere erevelden op Java- begraven, maar ook duizenden die n die datum het leven lieten vonden hier hun laatste rustplaats.

Wij gedenken hen zo dadelijk, tijdens de kranslegging bij het vlaggenmonument en herdenken tevens het feit dat 64 jaar geleden een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Dat gebeurt tegelijkertijd met de ceremonie die in Nederland plaatsvindt bij het Indisch monument in Den Haag.

Ik dank u voor uw aandacht en geef nu graag het woord aan de ambassadeur.

Toespraak ambassadeur van Dam:

Dank u, excellentie, voor uw woorden. Dames en heren,

Zo aanstonds zal ambassadeur Van Dam namens het Koninkrijk der Nederlanden de eerste krans leggen, gevolgd door de adjunct-defensieattach, luitenant-kolonel Bouwmeester, die een krans zal leggen namens het ministerie van defensie. Vervolgens zal de assistent-defensieattach, adjudant Rameckers, een krans leggen namens de Stichting Herdenking 15 augustus 1945.

Na de kranslegging verzoek ik u om een minuut stilte in acht te nemen. De ceremonie is dan ten einde. U kunt dan, als u dat wilt, het ereveld bezichtigen en u krijgt bij de uitgang voordat u vertrekt nog een kleine versnapering en wat te drinken aangeboden. En u kunt daar, als u dat nog niet heeft gedaan, uw naam in ons gastenboek schrijven.

Dames en heren, we lopen nu via het colombarium en het rosarium naar het vlaggenmonument. Excellentie, mag ik u, en de andere gasten, verzoeken mij te volgen?