Maaike Widdershoven doet Indisch Den Haag. De krant is onbekend.
Klik op het plaatje om het hele artikel te lezen.
-
- en
Indische Soos -
- Het archief van Indisch4ever
is best wel te filmen !!
...................
...................
.......... Bekijk ook
de archipelsite
met honderden topics.
Zoekt en gij zult vinden. ! -
Indische portretten
ingezonden door de lezers.
-
Thomson
Nassauschool Soerabaja
Depok
Wie is deze familie
Wolff
Tankbataljon Bandoeng 1939
Is de bruid Günther?
Wilde en Waldeck
Brouwer en Hagen
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
Kerst 1930 a/b Baloeroan naar Indië
XXXXXXXXXXXXXX
Bertha Lammerts van Bueren-de WitXXXXXXXXXX zwieten 214
Bisch
!!!!!!!!!!!
Detachement Verbruiksmagazijn,
Hollandia
van Hall
Smith
Emy Augustina
Detajongens
von Stietz
de Bar
Soerabayaschool ca 1953
Wie zijn dit ?
Damwijk
Klein
IJsselmuiden
van Braam
Zuiderkruis
Foto
Koster
Versteegh
Baume
Falck
Boutmy
Otto
oma Eugenie Henriette Smith
Meliezer-Andes
christelijk lyceum bandoeng
christelijk lyceum bandoeng
Saini Feekes
Mendes da Costa
Anthonijsz
Bromostraat
Wie?
Tambaksari/Soerabaja-1946
Ornek
van Dijk
.Haacke-von Liebenstein
Theuvenet
Sollaart
Berger-de Vries
Foto's gemaakt door Henrij Beingsick
Augustine Samson-Abels
Samson
Huygens
Hartman
Otto en Winsser
Marianne Gilles Hetarie
Constance en Pauline
Versteegh
Lotje Blanken
Charlotte Hooper
John Rhemrev
Schultze
W.A. Goutier
Otto-Winsser
Bastiaans
Verhoeff
Beisenherz
Stobbe
Wendt-van Namen
Harbord
Pillis-Reijneke
Nitalessy-Papilaja
Reijneke
Oertel-Damwijk
Bruidspaar te Semarang
Daniel
Krijgsman
van Dun
Ubbens en van der Spek
Kuhr
Oertel
Nijenhuis-Eschweiler
Wie ben je
Philippi-Hanssens
Tarenskeen-Anthonijsz
Hoorn-Dubbelman
Mendes da Costa
Palembang
Indisch4ever 
Over Betjaks gesproken.
In de 50-er jaren hadden we Chinese overburen die een aantal van die dingen exploiteerden en verhuurden aan arme betjakrijders. Het stel sprak goed Nederlands en met name de vrouw en mijn moeder gingen op vriendschappelijke voet om. Ze haalden mijn moeder over om ook te investeren in twee betjaks die ze voor haar verhuurden.
Of het lucratief was met zo’n klein aantal is me niet bekend maar kennelijk waren er meer zakenlui die die dingen exploiteerden. En de arme betjakrijder maar zwoegen en zweten voor een hongerloontje om de huur te kunnen afdragen.
Huib.
@ Pak Pierre en anderen.
Als jullie Indonesische kinderliedjes zoeken , kijk naar liedjes van Ibu Soed* , Pak Kasoer, Ibu Kasoer ( zie wikipedia Indonesia).
Ze behoren tot de 1ste generatie Indonesische leraren met een Kweekschool achtergrond.
Iboe Soed* : Saridjah Niung , door haar pleegvader Prof. Dr. Mr. J.F. Kramer (een Indo Belanda ) kon ze verder ontwikkelen.,en werd later H.I.S lerares .
http://id.wikipedia.org/wiki/Saridjah_Niung
Nou, Pak Pierre wordt op zijn wenken bediend! 😉
Voor de volle 200 %! De wijs is exact de wijs die ik > 70 jaar in mijn hoofd heb gehouden.
“We” vechten elkaar nou eens niet de tent uit, maar verrijken elkaar met kennis en herinneringen. Dat is waarom ik I4E waardeer.
Pak Pierre
“Ach …. het is natuurlijk maar een triviaal thema, dat over de introductie van de Indische/Indonesische bètjak, een beetje off topic bovendien.”
Beetje off-topic is het natuurlijk, maar ik vind de geschiedenis van de becak helemaal niet zo onbeduidend. Het is verbonden met de sociaal-economische geschiedenis van de archipel en juist in het kleine kun je het grote verhaal zichtbaar maken. Ik pleit voor meer “triviale” geschiedenis!
Om nog maar niet te spreken van de cultuurgeschiedenis! Teveel nadruk wordt mijns inziens gelegd op de politieke geschiedenis, terwijl er zoveel andere thema’s zijn die het waard zijn om uit te spitten.
Ik ben bijvoorbeeld bijzonder geïnteresseerd in de geschiedenis van de Indische film- en platenindustrie, een onderwerp dat slechts een enkeling heeft opgepakt.
Mas Rob: “Ik pleit voor meer “triviale” geschiedenis!”
Als we dan maar niet afdalen tot “botol tjèbok” niveau.
Pak Pierre
Pierre de la Croix zegt:
31 mei 2015 om 11:43
de wijs kan ik nog zingen maar niet voor de belangstellende lezertjes in noten weergeven):
Saja maoe tamasja
===================================
Nu ik bezig ben met omong kosongen.
De bekende lied van Ibu Sud
Toen in de late jaren dertig de becak in de straten van Batavia en andere steden verscheen, was de fiets al enige decennia aanwezig in Nederlands-Indië. Nu mijn vraag: waarom juist toen? Waarom werd de fiets niet eerder gebruikt voor taxivervoer?
De inventiviteit van de bevolking kennende, is het argument dat men niet eerder op het idee kwam, niet echt overtuigend. Lag het aan de economische crisis? De kosten van fietsen en fietsonderdelen? Betere (asfalt)wegen?
Geen idee.
De inventiviteit van de bevolking kennende, is het argument dat men niet eerder op het idee kwam, niet echt overtuigend. Lag het aan de economische crisis? De kosten van fietsen en fietsonderdelen? Betere (asfalt)wegen?
===============================================================
Door invoering van de betja(k)=oude spelling gaf het een economische stimulans , werkgelegenheid !.
Voor de wong cilik(kleine man) , in mijn kinder jaren werd vaak gezegd tegen een luie zoon die niet wil deugen op school, je gaat goed leren , anders wordt je tukang betja .
Betja was toen ( ik praat t/m 1967/68) nog relatief duur , de kleine man kon het niet kopen.
Dus ze gaan het “huren”voor 1 of paar dagen, van de eigenaren ( vaak Chinezen = “tauke” of “rijke hadji of “Arabier”).
Ze gaan voor x bedrag huren(de uang setoran) , alles wat je boven de x bedrag verdiend is voor de beca driver .
De Nederlands Indische regering was eerst verheugd dat er een goedkope vervoermiddel is gekomen , en brengt ook werkgelegenheid.
Is overal inzetbaar,
De oplets rijden alleen in de grote wegen , terwijl becak kan zelfs in de kampung area ingezet worden.
Alleen zijn de “drivers” /tukang beca vaak ongeschoolde kampung mensen die naar de grote stad trekken, en ken geen verkeersregel.
Niet helemaal waar , gebeurt wel eens dat werkloze ex studenten of academici die tijdelijk als tukang beca spelen.
Een andere nadeel ze vormen gevaar op de weg.
Zoals tegen het verkeer rijden , jaren 80-90 Bandung/Bragastraat .
In Djakarta werd het geleidelijk afgeschaft , eerst bij de Jalan Protokol, grote wegen .
Men kan nog in de zijstraten beca nemen .
Daarna helemaal afgeschaft ( behalve in de provincies , zoals in Yogya ).
Grote oude ex koloniale zoals hotel Inna Garuda Malioboro, heeft zelfs een eigen beca/rijders , waar de orang turis hun vervoer kan inhuren.
Je krijgt eerlijke prijs en kan altijd klagen bij de receptie,beca en driver hebben hun eigen nummers
Voor sight seeing, s’avond met de hotel beca richting station flaneren,langs Pasar Kembang(Bloemenmarkt) waar je soms beca komplit( beca met “inhoud”) kan vinden , alleen kijken, en niet stoppen .
Die “beca komplit” is toch weer een interessante aanvulling op de “becak biasa”.
Ik herinner me uit mijn jeugd dat de bètjaks boven in de kap een opgerold zeil hadden, dat bij regen werd ontrold om de passagier(s) tegen al te veel nattigheid te beschermen. Ook handig voor de “becak komplitt” bij droog weer.
Pak Pierre
@MasRob “Waarom werd de fiets niet eerder gebruikt voor taxivervoer? ”
Zie in de reactie v 30 mei 2015 om 16:01 :
Gaat niet alles op z’n tijd… en crowd funding tidah bisa tôh.
Volgens Schumacher in deze volgorde…..
De 2 ondernemende Celebes chinezen voerden in 1932 enkele wagentjes uit Japan in en lieten ze berijden. Zes jaar later begonnen ze in het toenmalige Batavia een werkplaatsje waar de eerste betjak werd gemaakt. En weer twee jaar , in 1940, werden ze officieel als openbaar vervoermiddel erkend.
Een andere versie .
“Jinrikisha” (人力車, 人 jin = orang, 力 riki = tenaga, 車 sha = kendaraan),
Ik zou zeggen vervoermiddel aangedreven door 1 MK ( mankracht).
Volgens “Pen to Kamera” 1937 begon het in Makasar , uitgevonden door een Japanner Seiko-San.
(“Pen to Kamera” terbitan 1937 itu disebutkan, becak ditemukan orang Jepang yang tinggal di Makassar, bernama Seiko-san )
Volgens Tim Hannigan “Beguiled by Becak” zie je de becak verschijnen in de straten van Batavia 1936.
http://daengbecakmks.blogspot.nl/2013/07/sejarah-dan-perkembanan-becak.html
Een (h)eerlijk kijk op de fietsende Blanda.
Waarbij op ’t eind een tip wordt gegeven
om wat heerlijks te kopen,nl. Strop wafle”
Veel lees plezier.
siBo
http://cakshon.com/tag/cewek-belanda-naik-sepeda-dekat-kincir-angin/
Jempol!
Husein Djoyodiningrat, orang Indonesia yang memperoleh gelar doktor pertama sepanjang sejarah. Menarik karena patungnya, digambarkan sosok beliau dengan pakaian jawanya.
—————————————————————————–
Ik dacht dat Prof.Dr Pangeran Ario Hoesein Djajadiningrat een Sundanese Bantammer was .
http://dewimutiaraintanberlianpakidulan.blogspot.nl/2011/12/prof-dr-ir-husein-djajadiningrat.html
@Hr Bo ” kijk op de fietsende Blanda.”
Met het beetje huis-tuin en keuken maleis niet helemaal te volgen, daarom maar pak vertaalGoogle er bij gehaald …
“Daarna werden we meegenomen naar een gebouw waar nieuwe promovendi gependadaran worden. De naam vh gebouw ben ik vergeten. Hier staat de sculptuur van Djoyodiningrat Hussein vereeuwigd,een van de mensen in Indonesië die zijn eerste doctoraat behaalde in de geschiedenis. Interessant vanwege zijn standbeeld, in Javaanse kleding.
Daarna werden we uitgenodigd om de Faculteit der Rechtsgeleerdheid te bezoeken. De juridische opleiding is één van de beste scholen in de wereld. Tegenwoordig staat, de Universiteit Leiden, in 1575 opgericht , bekend als excellent in de sociale wetenschappen.
In de bibliotheek collectie vinden we verwijzingen terug naar duizenden Indonesische wetten. Mas Fahrizal, is in Indonesië zeer moeilijk te vinden. Het doet vreemd aan, als iemand rechten wilde studeren, Indonesië naar Nederland moet gaan. In de bibliotheek, ontmoeten we onder professoren toevallig mas Fahrizal, die zeer vloeiend Indonesisch sprak.
http://translate.google.com/translate?hl=nl&sl=id&u=http://cakshon.com/tag/cewek-belanda-naik-sepeda-dekat-kincir-angin/&prev=search
In 1950 heb ik tijdens het passagieren In Singapore nog volop ricksja’s getrokken door zwetende mannen te voet gezien en voor zover ik me herinner geen fietsricksja’s gezien.
Huib
Singapore 1946.. op 0:28 zijn een aantal van de Singaporese versie van de fietsrickshaw te zien:
Tussen jaren 60-70 ging ik vaak de betja gebruiken, naar school of voor gewone vervoer van huis naar Pasar Tanah Abang, Pasar Senen of Pasar Baru..
Jaren 80 gingen we apart (1 persoon/per betja) in Yogya , West Java (o.a Bandung), want ik kon niet meer tegen dat “gehijg” van de toekang betja te horen .
De BeTor ( Medan )=betja bermotor( gemotoriseede betja) vind ik altijd eng door de snelheid die ze gebruiken.
Katanya: Kwam naar NOI via Singapura /Hongkong omstreeks 1930.
Volgens Jawa Shimbun 20-01-1943 kwam het via naar Batavia aan het einde van de jaren 30
Soorten de moderne beca in Indonesia.
http://www.peterloud.co.uk/photos/Indonesia/Yogya/Becak/Yogya_Becak.html
Misschien dat de etymologie kan leiden naar de plaats van herkomst van de betjak. Volgens Pan Dale’s Etymologisch Woordenboek is “betjak” een Maleis woord van Chinese herkomst! Dus toch een link met S’pore, Hong Kong en wellicht dieper in China.
In de bijdrage van Lemon over de evolutie van de ricksja staat (onder meer): “In plaats van loper werd de dienaar nu een fietser.” That makes sense. Maar dan kon de loper die fietser werd voor, opzij of achter de passagier zijn trapwerk doen.
In sommige landen viel de keuze op “voor”, in andere op “opzij”. Waarom werd in NOI massaal gekozen voor “achter”? Die Hollandse bakfiets blijft mij achtervolgen.
Pak Pierre
@P de la X “Die Hollandse bakfiets blijft mij achtervolgen.”
Die link mag u ws vergeten. Een zekere Hr Poeze heeft aan het fenomeen zelfs een
doctoraalscriptie gewijd.
Een greep uit de tekst :
Becak; De oorsprong
De becak vindt zijn oorsprong in Japan, waar de zogenoemde jinrikisha
(door mankracht voortgetrokken vervoermiddel) werd uitgevonden rond 1870. Daarna spreidde de rickshaw zich uit over Zuidoost-Azië en belandde in de jaren dertig van de vorige eeuw in Indonesië. De oorspronkelijke jinirikisha was een trekrickshaw, een voertuig op twee wielen, voortgetrokken door een lopende man. De trekrickshaw was de opvolger van de draagstoel en was eerst een privé-vervoermiddel. Al snel nam de popularit eit toe en dook de trekrickshaw ook in het publieke vervoer op (Wheeler 1998:180).
/ ref literatuurlijst :1986 ‘The Becaks of Java’, Habitat International 10-1/2:155-64./
Wheeler, Tony
Rond 1930 werd de rickshaw verder ontwikkeld en was de samensmelting met de fiets
een feit. De nieuwe rickshaw werd in de jaren die volgden erg populair. Als gevolg van de
Tweede Wereldoorlog was benzine een schaars goed geworden en stonden taxi’s en bussen stil. De fietsrickshaw vormde een goed alternatief; sneller dan de trekrickshaw maar niet afhankelijk van benzine. De fietsrickshaw werd snel populair en de trekrickshaw verdween langzamerhand, verboden door vele autoriteiten
zie pag 23 Pedaalridders in YogYakarta. De becakrijders van Jalan Prawirotaman
Eelco Poeze, 0064378
Doctoraalscriptie Faculteit der Maatschappij-en Gedragswetenschappen
Universiteit van Amsterdam
Februari 2006
The Becak Man
Oh becak man, oh becakman going down the street
Looking for passengers so that you can eat
Your feet turn the pedals round and round
You go a long way and your sweat falls on the ground
From morning till the sun goes down at least
To south, to north, to the west, then to the east
The heat and rain try to stop you but they never can
Oh becak man, oh becak man, oh becak man
(Populair Indonesisch kindeliedje)
http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22150
Froeher heb je de bekende lied in Betawi “Tukang Beca Bang Samiun”
https://www.youtube.com/watch?v=Hb6pdTaDfg8
Ook heb je de film Bing Slamet Tukang Betjak
Adoeh, van Betja(K) kan men doctoraalscriptie maken.
==========================================================
Volgens wiki Indonesia :
Becak (dari bahasa Hokkien: be chia “kereta kuda”) adalah suatu moda transportasi beroda tiga
( Bahasa Hokkien is een Tjina taal ).
Alleen is de kuda/paard , de trekdier een medemens.
Zie Poeze :
“De oorspronkelijke jinirikisha was een trekrickshaw, een voertuig op twee wielen, voortgetrokken door een lopende man. ”
In Indonesia werd het in de jaren 80 ( ik denk jaren 90 in de grote steden zoals Jakarta) verboden , omdat laat zien hoe de ene mens gebruikt/geexploiteerd werd door de andere mens.
(Alasan resminya antara lain kala itu ialah bahwa becak menampilkan “eksploitasi manusia atas manusia”.).
“Waarom werd in NOI massaal gekozen voor “achter”?”
Maar ook in voormalig Frans Indochina en delen van Malaysia!… Becak Penang: http://www.peterloud.co.uk/photos/Penang/Georgetown/Becak_Penang_2366-w768.jpg
“Waarom werd in NOI massaal gekozen voor “achter”?”
=============================================================
Weer katanya verhaal in Indonesische site( ook gejiplakt).
In Japan vond men dat het niet “menswaardig”was, een “medemens” te laten fungeren als trekdier ?.
Werd verboden en China volgde.
Dus toen het naar Singapura en Hongkog kwam is het mss al verboden , je ziet die arme kleine “scharminkel” niet meer .
Zelfs een rijke dikke blanke turis hebben ook nog medemenselijke gevoelens.
Toen ik na 10 jr verblijf in Ollanda met de beca ging (1979) heb ik last van de hijgende(vermoeiende) tukang beca ,
In Jakarta kan het nog , de wegen zijn nog relatief vlak, maar in Bandung ( beca mister , mister toe(twee) Ero(koers was 10.000 rupiah ) , van Homann naar Bandung Indah Plaza . Via een deel van Braga weg( tegen het verkeer in , hotperdom, sta je toch te schaken , knie goyang).
Omdat ze de voorkant van BIP niet mag benaderen , moeten ze via achterkant.
Anekdote moet ergens in de buurt van ITB ten hoogte van midden DAGO(Atas) weg, en je komt van Dago Bawah .
Je hoor si Emang( tukang beca) al hijgen hijgen en als de weg te stijl wordt gaat hij uitstappen , om te duwen.
Dan seh dese dikke Orang Turis ( turis is altijd dik) ,” Kumaha Mang , bade dibantu” (Oom , kan ik je helpen ?).
Omdat ik uitstapte . Ehh , Mister tiasa Sunda ?( Meneer spreekt ook Sundanees ?)
Waarom de betjaks ‘achter aandrijving’ kregen? Uit een oud kranteartikel geeft journalist Schumacher, er deze uitleg aan. Nmi zullen de 2 chinezen in hun werkplaatsje er driftig mee geexperimenteerd hebben. Misschien was zo’n bak voorop de fiets compacter van constructie dan zo’n lange sleep achter je halve fiets ?
***Peter Schumacher : “Het is precies veertig jaar geleden dat de eerste betjak in Indonesië werd geïntroduceerd. Twee Chinezen, Teng A Moe en Lo Swie Seng, die in Makassar (Celebes) woonden, voerden in 1932 enkele wagentjes uit Japan in en lieten ze berijden. Zes jaar later begonnen ze in het toenmalige Batavia een werkplaatsje waar de eerste betjak werd gemaakt. En weer twee jaar , in 1940, werden ze officieel als openbaar vervoermiddel erkend. De naam betjak is een samenvoeging van 2 woorden “be” , dat paard betekent en “tjia” ( eten), dit wil zeggen een betjak-bestuurder moet werken als een paard om te kunnen eten.
Qua constructie wijken ze wel af. In Ambon hebben ze bv bagagedragers en in Medan(Sumatra) zit de bestuurder voor de passagiers, zoals in Singapore .
( Uit Djakarta zonder betjaks; zal een opstand van fietsproletariaat uitblijven? Leidsch Dagblad / 5 februari 1972/pag 12 (12/24)
http://leiden.courant.nu/issue/LD/1972-02-05/edition/0/page/12?query=Olympisch%20Goud&sort=relevance
Dank zij bovenstaande bijdrage van Pak Lemon komen we toch heel dicht bij de ware ontstaansgeschiedenis van de betjak in NOI, inclusief de herkomst van de naam.
Tja …. en zouden die 2 nijvere Chineesjes Teng A Moe en Lo Swie Seng bij hun constructieve werk toch niet naar een plaatje van een Hollandse bakfiets – zo’n solide bakkerskar bij voorbeeld – hebben gekeken?
Pak Pierre
@PdelaX “niet naar een plaatje van een Hollandse bakfiets – zo’n solide bakkerskar bij voorbeeld – hebben gekeken? ”
Mogelijk, met deze aanwijzing in een doctoraalscriptie over de fietscultuur.
“In 1891 gingen honderd Simplex fietsen naar Amerika. Rond de eeuwwisseling werden ze ook naar Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Engeland, Zuid-Amerika en Zuid-Afrika geëxporteerd. Er werd ook veel met allerlei ontwerpen geëxperimenteerd. De bakfiets(Afb.30), een transportfiets, werd bijzonder populair bij handelaren. Het maakte het mogelijk zware,onhandige vrachten zonder veel inspanning, kosten en moeite te vervoeren. zie pag 57
Bron:
Honderd jaar fietsen in Nederland 1850-1950 Over het begin van de fietscultuur
Universiteit van Wrocław
Erasmus Leerstoel voor Nederlandse Filologie
Radosław Lesisz
Doctoraalscriptie geschreven onder begeleiding van
prof. dr hab. Stefan Kiedroń Wrocław 2004
fietspadenstichting.nl/honderd%20jaar%20fietscultuur.pdf
Nah itoe dia Pak Lemon,
Mijn wilde ideeën en uw serieuze graven en wroeten in de geschiedenis werpen vruchten af.
Ach …. het is natuurlijk maar een triviaal thema, dat over de introductie van de Indische/Indonesische bètjak, een beetje off topic bovendien. Maar het is eens iets anders naast alle verwoede wetenschappelijke verhandelingen over intentie en uitvoering van Soempa Moedah, Bersiap, Renville, Linggadjati, Malino, Rawagede, Celebes, RTC, politionele actie en zo meer.
Het lijkt mij dat de bètjak in betrekkelijk korte tijd Indië/Indonesië als volksvervoermiddel heeft veroverd en aan velen werk en dus inkomen heeft verschaft, ook al was dat werk voor de bètjakman zwaar en het inkomen karig.
Ging ik met mijn moeder naar “de stad” of met mijn grootmoeder naar het “kerkop”, dan was het meestal met de bètjak. Mijn moeder kon niet fietsen, had de kunst nooit mogen leren van haar Pa, dus werd er met ons kinderen niet gefietst.
Dat de betjak in bezettingstijd in Semarang al helemaal was ingevoerd bewijst een kinderliedje dat ik leerde van de Javaanse jongetjes en meisjes met wie ik deels opgroeide in die tijd (ik schrijf het maar fonetisch in de oude Hollandse spelling op; de wijs kan ik nog zingen maar niet voor de belangstellende lezertjes in noten weergeven):
Saja maoe tamasja
Berkeliling keliling kota
………… lihat-lihat
Bètjak, bètjak, tjobak bawak saja
Misschien kan iemand het aanvullen (en verbeteren).
Pak Pierre
https://www.youtube.com/watch?v=dGEVXhXdqPE
Voor Pak dlC
Ha! Juist!
Dat is nog steeds een kinderliedje in Indonesië, Pak Pierre…
https://www.youtube.com/watch?v=kacbXu4MiQ4
Toen we in Singapore waren werd ons verteld dat betjaks daar verboden waren voor humane reasons. De betjak man krijgt o.a. grote spataderren van al dat trappen.
Tegengekomen … voertuiginfo rond een anecdote.
***De kunst van het becakrijden***
met o.a. een keur aan rijtuigen: bendy,sado, deleman. dokar etc
Bert I. : “De oorsprong van de becak (of zoals vroeger: de betjak) ligt misschien wel in Japan. Naar verluidt werd daar rond 1870 voor het eerst gebruik gemaakt van de ´riu-riki-sja´: een karretje voor personenvervoer, voortbewogen door mensenkracht. De Britten noemden het later rickshaw, een naam die wereldwijd bekendheid zou krijgen. De riksja, beschouwd als goedkoop alternatief voor vervoer met paarden, was enkele decennia later in bijna heel Oost-Azië te vinden, zij het dat het gebruik in Nederlands-Indië voornamelijk beperkt bleef tot Noord-Sumatra. Als we nu naar de foto´s uit die tijd kijken, dan valt het moeilijk geen oog te hebben voor de raciale verschillen. Maar misschien zal dat destijds anders zijn ervaren. De scherpte van dat verschil werd enigszins weggenomen toen het rijtuig aan het begin van de vorige eeuw een fietsaandrijving kreeg. In plaats van loper werd de dienaar nu een fietser.”
In 1850 waren in Tokio nog ” riu-riki-sja´:” waar je voor een
klein bedrag een blokje om kunt laten voort trekken.
Wel een akelig gevoel om door (al was ’t ’n Nip )een
rennende man voor het karretje, je rond te laten rijden.
siBo
Sorry, moet natuurlijk “” 1950” zijn.
siBo
Ik ben wel benieuwd naar uw indrukken van Japan en de Japanners toentertijd, zo kort na de oorlog.
Mas Rob,
Naar alle waarschijnlijkheid had ik dit eerder ergens geplaatst.
In het kort, Stijve kaken- Bits-Vechtpartijen -zie richsha bijv..
Maar door de goede ontvangst/opvang Nederlandse Ambassade
en de contacten met de
daar aanwezige Indonesiërs en Indonesisch/Hollands sprekende
Japanners,had ik en andere Indische jongens toch een andere
kijk op het voor ons achterliggende periode.
Met de Koreanen,die bij ons detachement waren toegevoegd en
waarmee wij in de zelfde loopgraven vochten,verliep het stroever.
siBo
In 1940…. een heus betjak-probleem
Het werd in die early days roda-tiga genoemd?
Of bedoelen ze ook een vehickel waar de trapper vóór de klanten zit ?
En dit artikel meldt dat de eerste roda-tiga in Makassar werd waargenomen.
File:
Voor zover ik mij kan herinneren waren er geen fietstaxi’s waar de trapper vóór zijn passagiers in het zadel zat, zoals – geloof ik – in Thailand, of opzij (China? Vietnam?).
Trapper achter de passagiers lijkt me wel zo prettig voor de passagiers, die geen last hebben van zijn uitlaatgassen.
Pak Pierre
De becak in Medan: http://www.premierholiday.co.id/wp-content/uploads/2015/04/becak_sepeda1.jpg
Zou het kunnen dat het afwijkende model te danken is aan de vooroorlogse Engels-Maleise culturele invloeden die aanwezig waren in Deli (en Medan)?
Ik meen dat ook Bengkoelen op Sumatra Engels gebied was en indertijd geruild voor wat Nederlandse bezittingen aan de overkant, in Malakka. Wie weet, wie weet …. maar toch …. een verwantschap met de Hollandse bakfiets laat mij niet los.
Op de suikeronderneming Tjepiring (bij Kendal en Kaliwoengoe, zo’n 30 km ten westen van Smg) waar ik ook wel eens mocht logeren bij mijn tante Pop en Oom Poel (geen bloedverwanten) was een betjak op rails (smalspoor) in gebruik, de “dressine”.
Voortgestuwd door 2 koelies (achteraandrijving) reden de veldemployé’s ermee door de uitgestrekte rietvelden. Ik mocht ook wel eens mee. Het ging in mijn beleving oerend hard over die rails. De koelies hadden er kennelijk ook schik in.
Zou de dressine het oermodel zijn van de civiele betjak?
Pak Pierre
“Ik meen dat ook Bengkoelen op Sumatra Engels gebied was en indertijd geruild voor wat Nederlandse bezittingen aan de overkant, in Malakka.” Traktaat van 17 maart 1827. Ging het toen al om becaks? Dat traktaat was overigens een van de aanzetten tot de Atjeh-oorlog. Nederland werd verantwoordelijk voor de bestrijding van de piraterij in de internationale vaarweg door Straat Malakka. Maar dat is off topic.
Ach … off topic. Toch wel weer interessant om te weten van dat traktaat van 1827. Ik schrijf alles (of veel) uit mijn blote kepala en kom dan nog wel eens met de details en de chronologie in de knoop. Gelukkig zijn er dan oplettende schriftgeleerden als u die mijn kronkels recht weten te breien. Waarvoor (ook bij voorbaat) mijn dank.
Pak Pierre
Mooie krantenartikelen. De betjak gekeurd door de veearts… Mijn dag is weer goed!
Mijn carrière bij TNO is overigens ook op z’n Indisch begonnen. In Den Haag, in een lab in een statig herenhuis in de JPCoenstraat (!!), achter het station Staatsspoor. Met een voormalig hoogleraar uit Batavia als afdelingshoofd.
Noordhollands Dagblad. Het artikel is ook te lezen op de site: http://www.noordhollandsdagblad.nl/thema/lifestyle/article27401492.ece/Weduwe-van-Indie-op-de-fiets_
Ik heb begrepen dat tijdelijk ook een stukje, van Den Haag CS naar het Malieveld, per bètjak kan worden afgelegd. Indischer kan niet meer. Hoewel …… kritische lezertjes zullen natuurlijk weer roepen dat de “bètjak” niet Indisch, maar Indonesisch is.
Om die discussie te beslechten is het misschien interessant om uit te zoeken wie destijds in NOI de betjak als fietstaxi voor de kleine man in de archipel heeft uitgevonden, of van elders geïntroduceerd. Kortom, is de “betjak” – met aandrijfmechanisme niet vóór, maar achter het passagierscompartiment – inheems of een exoot in de archipel?
Gegeven de constructie (vracht voor, aandrijving achter) lijkt het voertuig toch verdacht veel op de goede oude Hollandse bakfiets.
Pak Pierre
De Cambodjaanse cyclo heeft een gelijksoortig model, maar is kleiner dan de Indonesische becak. https://www.google.nl/search?q=cyclo+phnom+penh&rlz=1C1CHFX_nlNL568NL569&espv=2&biw=1242&bih=585&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=JzFoVaiiHO_d7QbvjYDgDw&ved=0CAYQ_AUoAQ
Ik associeer de becak inderdaad niet met het oude Batavia, maar met het naoorlogse Jakarta.
1949 Becak in het Jakartaanse straatbeeld: https://putrahermanto.files.wordpress.com/2010/08/pasarbaru1949.jpg
De eerste becaks die ik me kan herinneren waren ca begin januari 1946 in Soerabaja. Na de bevrijding in november 1945 van de bersiap kwam het normale leven weer op gang. Eind december 1945 draaiden de ziekenhuizen weer op volle toeren. Bij het Leger des Heils hospitaal, waar ik ambulancechauffeur was, was de Reinierszboulevard vaak verstopt door op klanten wachtende becaks. Nog los van de vele kaki lima’s en warongs in de bermen.
Ik heb me laten vertellen dat de lopers van de rickshaws in Singapore hun milt lieten verwijderen. Lijkt me een wild verhaal, maar in de wereld zijn vele vreemde zaken.
Zowel dingen in Indonesië zijn afkomstig uit andere delen van Azië, maar omarmd door de bevolking en aangepast aan de lokale behoeften en smaak.
Als we ons beperken tot voedsel: mie is afkomstig uit China, Kare/Kari/Kerrie uit Zuid-Azië, gulai/goelee uit het Midden-Oosten. Tot voor enige eeuwen her was de lombok onbekend in de archipel en nu is Indonesisch eten ondenkbaar zonder sambal.
Hoeveel indo’s hebben geen doos indomie in de voorraadkast staan? Toch was instant mie volslagen onbekend in Indië. Het is een Indonesisch product, een lokale versie van – oh ironie – een Japanse vinding uit de jaren 50.
Erratum: Zowel –> Zoveel
Gegeven de constructie (vracht voor, aandrijving achter) lijkt het voertuig toch verdacht veel op de goede oude Hollandse bakfiets.
=======================================================
Tegenwoordig ken je met de Babboe Kota rondtoeren.
Voor de echte londho :
Babboe is een verbastering van het Maleisische / Indonesische woord baboe dat kindermeisje of kinderoppas betekent.
https://www.babboe.nl/bakfiets
Volgens mij is er in Nederland ook een bakfiets van het merk Babboe. In gebruik voor kindertjes van sommige moeders.
Tja … die Belanda’s leren het ook nooit. Weten niet dat Bab(b)oe volkomen uit is, want niet p.c. en dat men nu “pembantu” moet zeggen.
Maar goed, nu weten we nog niet wie de betjak indertijd in NOI heeft uitgevonden en wanneer of van waar en hoe dat vervoermiddel van buiten is geïntroduceerd. Zo te zien zelfs Pak Surya niet.
Vanaf het moment dat ik mij van mijn omgeving bewust was en mij iets kon herinneren, dus ergens in bezettingstijd, was de betjak er al. De Japanners kunnen wij niet verdenken van introductie, de betjak moet er al (ver?) voor de oorlog zijn geweest.
Pak Pierre
De becak verschenen, naar het schijnt, in de tweede helft van de jaren dertig in het straatbeeld van Batavia. Daarvoor waren er al “cycle rickshaws” in Singapore actief. Zie: https://i0.wp.com/upload.wikimedia.org/wikipedia/en/3/3d/CF_001020.jpg . Was de becak een lokale vinding beïnvloed door het Singaporese voorbeeld en, inderdaad, de bakfiets?
Hoe het ook zij, het aantal nam behoorlijk toe net na de Japanse bezetting:
“The Japanese confiscated many motorised vehicles for their own use, and the means of transport owned by Indonesians were constantly deteriorating. Bicycles were one clear example of this deterioration. Soon after the Japanese attack, the number of becak (pedicabs) increased rapidly due to increased demand and increased unemployment, and according to a survey conducted in November 1942, there were 3,236 becak in the city of Jakarta. This, however, decreased rapidly to 1,300 in less than a year. The reason was shortage of tyres. (…) In early 1944, becak owners began to use wooden tyres.” Zie: Shigeru Sato, War, Nationalism and Peasants: Java Under the Japanese Occupation, 1942-1945 (1994) p. 171.
Ik kan slechts van na-oorlogs Semarang spreken. Daar wemelde het van de betjaks. Toen ik vanaf 1948 in de schoolvacanties (omgangsregeling met pa) in Bandoeng kwam, was ik verbaasd ook daar betjaks te zien, zij het niet zoveel als in Semarang, waarschijnlijk omdat het terrein geaccidenteerd was. In Semarangs Tjandi, het heuvelterrein, reden totaal geen betjaks.
Citaat uit “Petjoh. Woorden en wetenswaardigheden uit het Indische verleden” van Richard Cress: “Voor de oorlog was de betjah al bekend, maar het werd pas na de oorlog een echt populair vervoersmiddel”.
Pak Pierre