Er was in I4E wat verbazing over aardbeien in Indonesië. Mijn dochter en drie kleindochters, op trektocht, hadden voor mij bijgaande foto’s over aardbeienteelt ergens in West-Java. Waarom ook niet als er afzet voor is? Nadet mailde me net: “We hebben daar nog een workshop aardbeien plukken gehad zoals Saartje dat noemde. Het was ten zuiden van Bandoeng.” In Batu, Oost-Java, is er van ouds een groot areaal appelbomen, met goede oogsten. Vóór de oorlog kweekte een oom (Versteegh) van me met succes ook appels in zijn bloemenkwekerij in Poedjon. Met kersen ging het niet zo goed, er waren daar toen nog vogels in het wild. Dat gaat niet samen met kersen.
Groeten, Jan Somers
..
..
...................
Indisch4ever 
@Pak Cap van Balgooy, op 18 september 2013 om 05:18 zei: Ik hoopte een goed antwoord te krijgen. Helaas zie ik Daendels en Raffles. Heeft niets met aardbeienteelt te maken.@
EEN EIGENAARDIGE WIJZE VAN AARDBEZIE N-CULTUÜR.
Onder het opschrift: , Nouvelle methode de culture des Fraisiera”, leest men in ,L’ Aviculteor” Ifo. 20, het volgende.
De manier waarop een Amerikaan, de heerJ. P. OhhbbDavtoks aardbeziên teelt, is zekerlijk den tuinbouwers onbekend. Tolgena den uitvinder geeR zgne handelwijze de beste resultaten, zoodat hg er zich dan ookreedseen twintigtaljaren van bedient, gedurende «elk tydvak hij haar voortdnreDd heeft verbeterd en tot hwen hnidigen atand heeft kanneii breDgen.
Hij gaat op de volgende wijze te werk: Tonnen met gseren hoepels ontdoet men van een paar daarraon, plaatat ze rechtop on boort geheel in ’t rond van hoog naar laag gaten op een afotand van circa 20 cM. In elk gat plaatst men een aardbezieplant en volt de ton daarna met meat en aarde.
De uitvinder plaatst zgne tonnen op 1.25 M. onderlingen afstand en bergt op die wijs 2500 tonnen op een acre land. De opbrengst aan aardbeziën per ton bedraagt meer dan een halve schepel.
De Toordeelen van deze teelt zgn de volgende:
Aan zorg voor de planten valt zoo goed als niets te doen, de vruchten komen niet met den grond in aanraking, zgn daarom altgd zuiver en minder blootgesteld aan vernieling door slakken; de oogst is veel gemakkelijker. Om een mimen oogst te krggen, moet men ruim begieten. Het is eenvoudig genoeg eene proef te nemen in hoever deu methode ook hier aanbeveling verdient.
(Sempervirens, No. ’28, 1898). u>.
BRON: http://www.archive.org/stream/teysmanniamagaz00unkngoog/teysmanniamagaz00unkngoog_djvu.txt
P.S. https://indisch4ever.nu/2010/02/02/zundert-helpt-i/
DE BLOEMKOOLZIEKTE DER AARDBEIEN.
De Engelsche „Royal Agricultural Society” heeft een adviseur voor ziekten of beschadigingen van planten , door lagere dieren veroorzaakt. Thans wordt deze betrekking van „consulting entomo-logist” bekleed door eene dame, Miss E. A. Ormerod. Omtrent plantenziekten door Nematodcn veroorzaakt, wint Miss Ormerod herhaaldelijk het oordeel in van onzen ter zake speciaal deskundi- gen landgenoot Dr. J. Ritzema Bos te Wageningen. Op deze wijze heeft dr. Ritzema Bos kennis kunnen maken met eene zeld- zaam voorkomende en nog nimmer onderzochte zeer eigenaardige ziekte der aarbeiplanten door hem „bloemkoolziekte” genoemd. Dat de kwaal, waar zij optreedt, geenszins zonder beteekenis is, moge blijken uit het feit, dat op een veld van 14 acres (kleine 7 bunders dus) met aardbeien beplant , ongeveer de helft der plan- ten ziek waren. Da ziekteoorzaak blijkt te zijn eene tot nog toe onbekende Nematode behoorende tot het geslacht Aphelenchus en door Ritzema Bos Aphelenchus Fragariae genoemd. De verschijnselen der ziekte zijn in hoofdzaak de volgende: E3n aangetasten stengel of tak der airdbeiplant verdikt en vergroot zich in opvallende mate, terwijl tegelijkertijd een groot aantal zijtakken optreden. Deze zijtakken blijven echter in den regel voor het grootste gedeelte of geheel aan elkaar vastgegroeid, of de knoppen komen niet dan bij uitzondering tot volledige ontwikkeling. Op die wijze gaat een groot deel der misvormde plant zeer veel op bloemkool gelijken: van daar den door Ritzema Bos aangenomen naam der ziekte. De bloemen der zieke {danten vertoonen allerhanden abnormaliteiten, zoodat er wel hoogst zelden vruchten gevormd zullen worden. Dr. Ritzema Bos stelt zich voor later uitvoerig op de zaak terug te komen. Nauwgezette gegevens over dergelijke ziekten — en van wien zonden wij die beter kunnen verwachten dan van onzen landgenoot — kunnen ook groote waarde hebben ter vergelijking met overeenkomstige ziekteverschijnselen bij geheel andere planten in geheel andere landen optredende. t.
i Maandblad voor Natuurwetensch. 29 October 1890.)
BRON: http://archive.org/stream/teysmannia01bata/teysmannia01bata_djvu.txt
@Pak Cap van Balgooy, op 15 september 2013 om 20:10 zei: /…/Mijn vraag was: Wie heeft de aardbeien cultuur (in Indonesie toen Indie) ingevoerd?/…/@
TUINBOUW IN NEDERLAND.
Als een klein bewijs welk een omvang de tuinbouw in Nederland heeft, dienen de volgende opgaven dio ik ontleen aan eenige gegevens uit het hieronder genoemde tijdschrift.***
In het Westland is de productie van bloemkool zeer groot, sommige telers verzenden i a 5000 stuks per week, meestal naar Amsterdam, waar ze tegen goede prijzen verkocht worden.
De tuiniers in den Bangerd, zullen dit jaar 20 maal een schip met aalbessen naar Amsterdam bevraebten. De bessenoogst in het Westland valt tegen, kweekers die andere jaren 15 a 20.000 kilo oogsten, krijgen nu niet meer dan 7 a 8000 kilo. Daar de oogst elders ook niet mede valt, zullen de hooge prijzen veel goedmaken.
In Beverwijk en omstreken wordt de aardbeienteel op groote schaal gedreven, als een bewijs hiervan strekke, dat in Juni op één dag 192 vaten verzonden werden te zamen inhoudende 32.610 kilo.
Het vervoer van tuinbouwproducten van Beverwijk naar onze groote steden en wel het meest naar Amsterdam , geschiedt tegenwoordig bijna dagelijks met ze3 stoomers.
***(Setnpervirens 1890 J\o. 26—29.) tv
BRON: http://archive.org/stream/teysmannia01bata/teysmannia01bata_djvu.txt
Hans , door ANGLOnisasi ( niet anglo om te koken) werd arbei stroberi genoemd.
In vele artikelen , ook scripties werd gezegd dat de Nederlanders het ingevoerd hebben , o.a in Lembang.
Alleen was het nog kleinschalig , nu is het sinds in het groot geproduceerd werd ( omstreeks 1990-1996) stroberi .genoemd.
Het klinkt duur en trendy .
De oude Betawinesen noemen hun PERDU ook arbei , nooit gehoord of gezien (!) .
Als ik de afbeelding van buah perdu zie lijkt het(of is het) een soort braam.
http://bestbudidayatanaman.blogspot.nl/2012/08/perbedaan-stroberi-aardbei-dan-arbei.html .
Surya, het zijn wel mooie vruchten, maar ik heb ze nog nooit zo gezien, lijkt een beetje op de arbei
Oke Jan… als ik het goed begrijp ging je oudoom John Versteegh op zijn oude dag (geboren 1869) met oudtante Lucie Douwes Dekker nog de aardbeibusiness in ?
Lucie was een kleindochter van Jan Douwes Dekker de broer van Eduard.
En Eduard deed iets met schrijven enzo.
Zijn grote onbereikbare liefde was Caroline Versteegh die van haar vader niet mocht huwen met de bohemien Eduard. Zij huwde dus een nette degelijke offcier van het Oost-Indisch Leger.
Carolina was weer de tante van oudoom John.
Jan… heb je foto’s van oom John en tante Lucie ?
Volgens verhaal:
1996 een Japanse werknemer in Ciwidey plantage plantte Starwberry Nyoho (Fragaria nilgerrensis),voor eigen gebruikt.
Na hun vertrek in 1997 werd de wenige “bibit”overgenomen (5stuks) door een failie.
In het begin werden ze uitgelachen door hun buren/mede groentenboeren .
Nu is Ciwidey de “hofleverancier”voor heel Indonesia.
Beste Surya,
!996 is gisteren in de geschiedenis. Aardbeien waren al voor de oorlog (WW II – 1941) in Lembang te krijgen.
Mijn vraag was: Wie heeft de aardbeien cultuur (in Indonesie toen Indie) ingevoerd?, gaat wel over een tijd voordat je geboren was.
Cap.
Cap… je kunt je naam invullen onder het tekstkader als je reageert.
Schrijf iets en kijk dan daaronder.
@Pak Cap van Balgooy, op 15 september 2013 om 20:10 zei: Mijn vraag was: Wie heeft de aardbeien cultuur (in Indonesie toen Indie) ingevoerd?, gaat wel over een tijd voordat je geboren was.@
— Goede vraag meneer van Balgooy. Als het over een tijdsbestek gaat voordat Pak Surya Atmadja geboren was, dan komen we algauw op de tijdlijn uit bij het midden van de 18e eeuw uit. Dan hebben we het over de eerste gekweekte tuinaardbeien*** in Frankrijk (Bretagne).
1) Nu hebben we in Nederland de Franse Tijd gekend met een zekere Herman Willem Daendels als GG (1807-1810) in den Oost.
2) Handelsbetrekkingen Frankrijk-Armenië. Van oudsher stroomden sedert de 14e eeuw Armeniërs over Europa uit en vestigden zich o.a. in Frankrijk en later in Nederlands-indié.
3) Gelet op ‘stroberi’ als Indonesische benaming voor de aardbei mag in dit rijtje van opties de periode van Thomas Stamford Raffles als Brits gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (1811 tot 1816) niet onvermeld.
Als het niet een verre voorouder van Pak Surya Atmadja is geweest die de aarbei in Indonesië heeft geïntroduceerd, dan resteren 1. Daendels of 2. Een Armeniër atau 3. Raffles!
***de bosaambei is mogelijk van een Orang Oetan
e.m. (géén expert)
Stroberi yang ada di Indonesia berasal dari Belanda dan di bawa ke sini pada zaman penjajahan.
——
Dus de Nederlanders hadden het meegenomen, zoals appel Malang en (d)jeruk Garut.Heet vroeger ook ARBEI.
Om Cap zal ook die djeruk garut kennen .
In de Kamus Praktis van Om Ro’is staat “arbai” als enig juiste BI woord voor aardbei, niet “stroberi”.
Teeuw en Poerwadarminta hadden het in hun veel eerder uitgegeven Indonesisch – Nederlands woordenboek over “arbéi” (oude spelling).
Dat duidt er toch op dat de Hollanders de plant moeten hebben geïntroduceerd in de archipel, niet Raffles of een andere Brit.
Pak Pierre
Beste Pak Pierre,
In mij kamus kantong (Wolters 1999) staat arbèi.
Maar op de foto’s van aardbei “plantages” staat weer stroberi, soms zelfs het Engelse strawberry (soms strowberrie !).
Tja was is het juiste woord in BI ?
Een leuk artikel over arbei, wel in het Indonesisch: http://bestbudidayatanaman.blogspot.nl/2012/08/perbedaan-stroberi-aardbei-dan-arbei.html .
Okay … okay Pak Pierre en Mas Rob! Bagaimana membedakannya Pak Surya Atmadja? Ik had ‘m al als optie 1: Herman Willem Daendels dus. Vraag me af of langs Jalan Daendels a.k.a De Grote Postweg wilde aardbeien groeien.
e.m.
@ Hans van Schaik:
Ik heb een klein taalkundig theorietje. Net als in de Nederlandse taal sluipen in de Indonesische steeds meer Anglicismen en krijgen er een permanente verblijfsvergunning, sterker nog, verdrijven er de oude woorden die niet meer “sexy”, c.q. modieus worden gevonden.
Zo kan ik mij voorstellen dat het engelse “strawberry” via nieuwe in de stijgende welvaart verworven heerlijkheden als aardbeienijsjes en dito gebakjes als “stroberi” door het gewone volk is geaccepteerd en in de standaardtaal opgenomen.
Pak Eppeson’s redenaties volgend zou het natuurlijk ook zo kunnen zijn dat én Daendels én Raffles de aardbeiplantjes begin 19de eeuw op Java hebben geïntroduceerd (misschien omdat zij anders niet wisten wat met de suiker van de plantages te doen) en dat er vervolgens een deal is getroffen over het Indonesische woord voor de nieuwe exoot: “Stroo” van de Hollanders en “berry” van de Britten.
Interessante vraag overigens die Pak Eppeson opwerpt. Aan de hand van de plantengroei langs de Grote Postweg (Jalan Pos Raya heet die nu geloof ik) zouden historici en botanici kunnen vaststellen wat de werkers aan die Aziatische heirbaan moeten hebben gegeten.
Aan de Birma – Siam spoorweg die door geallieerde krijgsgevangenen en Indonesische remoesja’s werd aangelegd, groeide niets noemenswaardigs zo heb ik begrepen.
Pak Pierre
Pak Pierre, het is nog vreemder wat de aardbei betreft.
Sommige ijssalons in Jakarta (en elders misschien ook) is es fragola (dus op zijn Italiaans !) te koop.
Wat een verwatering van de taal, voor deze BI….
Tja Hans …. taalpuristen hebben het niet makkelijk vandaag de dag.
Maar ja … als de wereld kleiner wordt is het ook voor de talen van de wereld dringen geblazen en zullen de zwakkere broeders het onderspit delven in het gedrang. Dat proces is nu al in volle gang.
Spreek jij (nog) Petjok?
Pak Pierre
P.S.: Ik heb 16 jaar diep in West Friesland (tussen Hoorn en Enkhuizen) gewoond. Daar spraken ze “aardbei” bijna uit als geadviseerd in de Kamus Praktis van Pak Ro’is: “Arebai”.
Niet Daendels heeft dus de aardbei naar de archipel gebracht, maar de Scheepsjongens van Bontekoe uit Hoorn. Leest Pak Eppeson mee?
PP
Pak Pierre,
Ik ken nog een beetje petjok praten, seg.
Maar toen wij in Holland kwamen (eind 50er jaren) mocht ik het niet meer praten, alleen ABN, was ook logisch: op school werd ik uitgelachen om mijn “kromme ” taaltje, ook moest ik het accent afleren! Aanpassen heet dat toch?
Grappig dat ze in de kop van N-Holland Arebai zeggen voor aardbei !
Ik oefen petjok – of wat daarvoor moet doorgaan – vrijwel dagelijks op mijn vrouw Monica uit Duitsland, die er krankejorem van wordt. Had ze maar niet met een Indo moeten trouwen …..
Pak Pierre
Pak Pierre, mijn petjok is ook niet meer wat het was. al zoveel lupa (vergeten). Als ik tussen Indische mensen/indo’s ben (en mijn vrouw er er ook), dan heb ik sterk de neiging om mijn petjok accent te gebruiken. Mag niet van mijn vrouw, moet netjes praten zegt ze…..
Als ze niet bij is dan komt mijn “accent ” weer tevoorschijn, ha, ha, ha
@Pak Pierre de la Croix, op 16 september 2013 om 23:17 zei: Niet Daendels heeft dus de aardbei naar de archipel gebracht, maar de Scheepsjongens van Bontekoe uit Hoorn. Leest Pak Eppeson mee?@
— Jawel! Majoor!! Is de film opnieuw aan het ‘herlezen’ in het kader van check cheque triple shag!;)
http://www.youtube.com/watch?v=NEoauSzAHDw
e.m.
Ik hoopte een goed antwoord te krijgen. Helaas zie ik Daendels en Raffles. Heeft niets met aardbeienteelt te maken.
Aardbeien kwamen oorspronkelijk uit Zd. Amerika. Ze groeien in het bos waar veel water is en ook een lading zon. De temperatuur moet echter matig (18 – 22 C) zijn en blijven.
Even een opmerking: Iedereen eet biologisch. Daarom ben je een mens.
Wie heeft de aardbeien cultuur in Indie (Indonesie) ingevoerd?
Cap.
Worden deze aardbeien biologisch geteeld, dus zonder kunstmest, zonder chemicalien (broom bvb ) zonder kunstmatige kleurstoffen om ze extra rood te kleuren, zonder anti-schimmelprodukten en zonder conserveringsmiddelen.
Wat mij opvalt van de foto’s is dat de aardbeien niet in de volle grond, maar in bakken en in plastic geteeld worden, dit itt biologisch culturen die ik hier in Italie vind.
Een goeie test is kinderen van 3 tot 4 jaar een viertal aardbeien te laten eten. Lopen ze groen aan, krijgen ze puistjes en gaan ze overgeven dan is er wat mis met de aardbeien. Ik zou ze weggooien, dat is weliswaar zonde maar voorkomt verdere problemen.
Een echte Indo eet biologisch en luistert naar Rockmuziek.
Bij C1000 zie ik altijd veel indo’s plofkip kopen voor de sateh. En met die rockmuziek lopen ze toch een beetje achter? Zeker weten doe ik dat niet want ik kan die stijlen niet meer uit elkaar houden. Het geluid bij de buren noemen we gemakshalve boem boem. (ontleend aan klènong klènong)
“Klènong-klènong” lijkt me toch iets van “Heavy metal”, Pak Somers.
“Boem-boem” komt, zo heb ik mij laten vertellen, door de woofers en de sub woofers, als die volle-porre openstaan. Kan verder van iedere stijl zijn.
Geef mij maar de “Trappelzak boogie”.
Pak Pierre
@ Pak Somers – Nadet mailde me net: “We hebben daar nog een workshop aardbeien plukken gehad zoals Saartje dat noemde. Het was ten zuiden van Bandoeng”.
Die workshop had ik ook wel kunnen geven. Daarvoor gedegen opleiding gehad in het westland, in de vijftiger jaren v.d.v.e.
Pak Pierre
Hè nou … had u potentiële klandizie meneer De la Croix, houdt nota bene Pak Geert ze tegen.
e.m.
Nou … Pak Geert houdt het fort niet, mark me words.
Ik heb me al ingeschreven voor een spoedcursus Bulgaars en Roemeens.
Pak Pierre
Hans,
mijn probleem is dat ik al geconditioneerd is, ben gewend aan die mooie , rode regelmatige aardbeien bij groente boer .
En dan zie je die kleine , onregelmatige Indonesische aardbeien , terwijl ze mss lekker zoet zijn .
Precies als je tomaten in Spanje op de markt koopt , qua uiterlijk niet de ideale Hollandse norm . Maar wel lekker, frisser of zoeter dan die toen die waterige wasser bombe .
Ooit geweerd in Duitsland.
Surya, ik vermoed dat die Indonesische aardbeitjes wel veel lekkerder zijn dan de mooie rode regelmatig gevormde Hollandse aardbei, want deze Indonesische staan in de zon en zijn (nog) niet gecultiveerd tot mooie rode grote aardbeien…….
Een vriend van mij woont in Semarang.
Ergens ten westen buiten Semarang is deze aardbei tuin/winkel/tuincentrum:
http://hvschaik.eu/aardbei/aardbei.htm
Volgens mijn vriend zijn er meer van deze aardbei producenten, niks in een kas, maar gewoon in de open buitenlucht.
In Lembang heb je al jaren de strawberry farms waar je zelf kan plukken bij de stroberi boer/boerin.
In Ciwidey hadden we afgelopen maart 2013 ook veel stroberi gezien , eerlijk gezegd nooit gekocht .
http://mignonesia.blogspot.nl/2011/10/strawberry-farms-in-bandung-pluck-your.html
Ze zien een beetje klein en niet zo groot of mooi rood zoals de Hollandse .
Kampung Gajah (disney park achtig ) zit naast de Kampung Daun waar je in de natuur/sawah kan relaxen en eten.
http://kampungdaun.co.id/
Appel van Malang is al tien tallen jaren gecultiveerd, door Nederlanders.
Dit is zo grappig om te lezen. Mijn vader zond mijn oom Ben Monteiro n.l. aardbeienplanten (of zaadjes, dat weet ik niet meer zo goed). Oom Ben woonde in Lembang dat is dicht bij Bandung en zijn aardbeien deden het zo goed, dat hij er jam van kon maken en verkopen. Ik geloof dat hij er ook doddol van maakte. De weduwe van mijn oom leeft nog en haar zoon zit op facebook. Ik zal toch eens vragen of de planten er nog zijn
Dat zou ik wel eens willen proberen: dodol stroberi…. 🙂
Vorig jaar kreeg ik van mijn Semarangse vriend dodol duren toe gestuurd.
Heel apart! Ik kan vragen of dodol stroberi bestaat.
Dodol Stroberi
http://www.alefruits.com/produk-67-.html
Wat goedkoop die dodol stroberi: nog geen 2 euro voor 500 gram !
Dat is grappig, Hans. Mijn eerste gedachte was precies het tegenovergestelde: wat duur, 25 duizend voor een halve kilo…