Seniorencomplex van Ommerenpark te Wassenaar heeft nu een Azië-maand. Joty ter Kulve is een van de bewoners en gaf vorige week een lezing. Zij organiseert de volgende week een vertoning van de film Contractpensions Djangan Loepah. Dit was haar lezing:

Aan een verhaal zitten altijd twee kanten

De mens evolueert en zo ook de geschiedenis.
Wat wij gisteren dachten, denken wij misschien vandaag niet meer. Ook dat is geschiedenis.

Leuk om u in het Van Ommerenpark iets te kunnen vertellen over een project, waarmee mijn broer en ik in 2002 zijn begonnen. In Park Praat heb ik er al iets over verteld, hoe in ons ouderlijk huis in Linggajati in 1946 een overeenkomst werd gesloten tussen Nederland en Indonesi, waarbij Indonesi de facto door Nederland werd erkend als soevereine staat. Hoewel na deze overeenkomst toch de oorlog uitbrak tussen onze beide landen, is dit akkoord altijd model blijven staan voor de uiteindelijke overeenkomst waarbij koningin Juliana aan Indonesi de fakkel overdroeg. Ons ouderlijk huis is nu een nationaal monument en museum geworden

Allereerst: ik ben geen historicus en evenmin een politicus, hoewel ik mijn hele leven al in de marges bij deze gebeurtenissen betrokken ben geweest. Hoe kan het ook anders als je van je 14e tot je 17e in een Japans interneringskamp hebt mogen logeren en daardoor direct betrokken bent geworden bij Wereldoorlog II. Een oorlog die wereldwijd verhoudingen, politieke systemen en de technologie – denk aan de atoombom – in een enorme stroomversnelling heeft gebracht.

Een oorlog, die een einde heeft gemaakt aan het koloniale tijdperk, ook voor Nederland. Het is u waarschijnlijk bekend dat president Roosevelt na de oorlog heeft gedreigd de Marshalhulp aan ons stop te zetten als Nederland niet bereid was de Indonesirs hun vrijheid te geven.
Ik ga u over het voormalige Nederlands-Indi hier vanmiddag niet veel vertellen. Er zijn twee uitstekende boeken die ons standpunt vertolken over Indi en Linggajati  nl  1 van prof W,F van den Doel:  Plaatsen van Herinnering en 2 van Geert Mak: De eeuw van mijn vader.
Wel nog even dit. Indonesi heeft een lange geschiedenis en begon niet met de komst van Cornelis de Houtman, die in 1596 onder zeer barre omstandigheden met zijn broer Frederik op de schepen, Amsterdam, Hollandia en Mauritius van Texel aan een tocht naar het Verre Oosten begon. Het begin van de globalisering. Wij denken zo vaak dat globalisering iets is van de 21 ste eeuw.
Archeologen hebben gespeculeerd dat de eerste mensen die naar Indonesi migreerden uit Indochina kwamen. Vaststaat dat honderden etnische groepen Indonesi bewoond hebben gedurende duizenden jaren. Deze mensen bewoonden talrijke eilanden langs de evenaar, een gebied later bekend als Nusantara. Voor jonge historici van Indonesi en Nederland ligt hier in de toekomst nog een mooie studie.

Ik wil me vanmiddag beperken tot mijn zoektocht naar mijn identiteit en mijn geworstel met al dat oorlogsgeweld en mijn inspanningen om al die ingewikkelde verhoudingen en toestanden van mijn koloniale jeugd in Indi een plaats te geven. Ik doe dat niet om mijn verhaal te vertellen, maar omdat ik het eens ben met president Obama die in een interview tijdens een bezoek aan zijn geboorteland in Afrika zei: Herinneren is zinvol en blijft zinvol zolang discriminatie bestaat en er nog een oorlog woedt ergens op onze planeet.
In het kort hoop ik u te laten zien dat het verhaal over ons koloniale verleden en de bloedige periode direct na het uitroepen van de onafhankelijkheid door president Soekarno op 17 augustus 1945, de  bersiap, door beide landen verschillend wordt uitgelegd. En vooral gevoelsmatig zo ook wordt ervaren.

Welnu, ik ben geboren in Semarang op Midden-Java. Mijn vader is Nederlander mijn moeder is van Indonesisch- Nederlands- Portugese afkomst. Wij zijn opgegroeid in het huis, dat u zo direct gaat zien op een diapresentatie. Een huis dat nu een nationaal monument en een museum is en dat geregeld bezocht wordt door duizenden jonge Indonesirs, maar ook door vele Nederlanders. Zowel Nederlandse als Indonesische veteranen  hebben de Gedung Perundingan bezocht. Als men in Indonesi over dit monument spreekt, dan heeft men het over de geest van Linggajati. Een geest van overleg en good governance.

Waarom hebben de Indonesirs een ander verhaal dan wij over de koloniale periode ? Misschien, dacht ik, kan ik u dat het beste uitleggen aan de hand van een persoonlijke inbreng.

Mijn Nederlandse vader stierf jong, veel te jong. Ik was zes jaar.
Toen kwam ik voor het eerst in aanraking met discriminatie, voor het eerst toen kort na zijn dood op het Sinterklaasfeest van de school iedereen een cadeautje kreeg behalve mijn broertje, zusje en ik. Toen mijn moeder vroeg waarom ze ons hadden overgeslagen kreeg ze als antwoord: Lizzy, jij kunt je kinderen niet meer de opvoeding geven die ze nodig hebben, nu Koos dood is. Ook moest ik meemaken dat er nooit n antwoord kwam op de maandelijkse brieven die mijn moeder na de dood van haar man in zijn plaats aan haar schoonouders schreef. Ik heb eens gelezen dat je nmaal wordt gediscrimineerd  deze dan als een rode draad door je leven blijft lopen. Ik knok nu voor mijn moeder.
Discriminatie was in de kolonin aanwezig en is nu, zestig jaar later, nog steeds aanwezig, in ons landje en in de rest van de wereld. Maar discriminatie is niet alleen voorbehouden aan blanke mensen: ook anderen laten zich niet onbetuigd.
Elke ochtend als ik van mijn balkon naar de ingang van van Ommerenpark 200 kijk, zie ik heel veel gekleurde ziekenverzorgsters van hun brommertje stappen. Onlangs was ik in een kliniek waar heel zwaar werk wordt verricht, en de meest hulpverleners kwamen uit een ander continent. En dan hoor je s avonds in de kranten en op de TV politici en commentatoren zeggen: de multiculturele samenleving is mislukt! Neen, hoe je het ook keert of wendt, Nederland is een multiculturele samenleving, zij het met eenzelfde taak, nl. Nederland leefbaar te houden. Ontkennen dat we een multiculti samenleving zijn is ook ontkennen dat na de oorlog 250.000 allochtonen uit het voormalige Nederlands-Indi naar Nederland emigreerden: misschien wel de eerste alochtonen ,die het rijtje Boven Karspel enz zo konden opdreunen

In ons optreden in dat prachtige land in de koloniale periode heeft discriminatie een prominente rol gespeeld en onze relatie belast. Zo stond er bij een zwembad te lezen: Verboden voor inlanders en honden.

Gelukkig is de mensheid als geheel gevolueerd en beginnen naast white is beautiful ook black, brown and mixed  beautiful te worden .
Gelukkig voor mijn en uw kleinkinderen dat nieuwe inzichten doorbreken en we naar een nieuw bewustzijn toegroeien, dat we elkaar wereldwijd nodig hebben oog in oog met de uitdagingen die voor ons liggen.

Ons koloniale verleden – en dan kom ik terug op het begin – wordt door de Indonesirs dus anders bekeken en uitgelegd, als door onze historici. Straks in de diavertoning ziet u dat duidelijk. De dias vertonen de Indonesische perceptie en Indonesi speelt een prominente rol in Azi en de wereld.

De Japanse interneringskampen, zoals het Jappenkamp waarin ook ik jaren doorbracht, zijn natuurlijk onverbrekelijk verbonden met het ontstaan van de Indonesische onafhankelijkheid. Immers, hierdoor zagen de Indonesirs voor het eerst gellustreerd dat de Nederlanders niet oppermachtig waren. Ons verhaal is ook direct verbonden met de bersiap 1945/46, de oorlog tussen Indonesische jongeren en vooral de Indische mensen die buiten de kampen waren gebleven. Velen van ons zijn in die periode op gruwelijke wijze vermoord. Die woede is nog heel levend onder velen in de Indische gemeenschap. Dit feit en het feit dat de Nederlandse regering heel weinig begrip heeft getoond voor het lot van haar overzeese onderdanen, is de oorzaak dat vele wonden nog niet zijn geheeld zestig jaar na de oorlog

Ik heb het geluk gehad dat ik na de oorlog in aanraking ben gekomen met een internationale organisatie Initiatif of Change, die me geholpen heeft de donkere bladzijden van mijn leven onder ogen te zien en erover te spreken. Niet om ze te vergeten, maar wel om een bladzij om te slaan en een nieuw leven te beginnen.

Dit is ook de reden dat ik ja zei tegen mijn broer toen hij mij voorstelde te proberen van het nationale monument in Linggajati een shared heritage te maken. Uiteindelijk beslissen de Indonesirs daarover en niet wij.
In de laatste jaren heb ik geleerd om naar mensen van beide kanten te leren luisteren, en ze serieus te nemen. De verhalen van Japanners, die ook dramatische dingen hebben meegemaakt tijdens WO II, de verhalen van jonge Indonesirs over de bersiap vlak na de oorlog hebben van mij een wereldburger gemaakt.

Het zijn dezelfde verhalen van mensen nu, in de brandhaarden van de wereld van vandaag. Ik ben er niet cynisch of moedeloos van geworden, want overal zie ik gebeuren, dat ondanks alle tegenstrijdigheden, alle worstelingen met mensonterende oorlogsdramas, gebroken relaties tussen mensen en volken, er mensen opstaan, die bereid zijn nieuwe wegen te bewandelen en oude vastgeroeste standpunten los te laten en de uitdagingen van onze kleine planeet aan te gaan.

En ding is noodzakelijk, dat  onze jonge mensen weer onze eigen geschiedenis leren kennen. In Nederland weten jonge kinderen soms niet eens waar Java ligt! We kunnen dit doen via onderwijs, lezingen,  dias zoals u zo gaat zien. Dit is ook de reden dat ik geregeld op Radio 5 meedoe met de RVU, de educatieve omroep.
En de beste leerschool is thuis. Om te beginnen moeten we daar weer leren luisteren naar elkaar; we moeten respect hebben voor onze eigen kinderen, onze buren, vreemdelingen.

We leven in een nog altijd prachtig landje en tegen de mopperaars onder ons, de media incluis, zou ik willen zeggen: help mee de dingen te verbeteren door niet alleen de vinger te leggen op wat niet klopt, maar ook zelf verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen directe omgeving. Hardop durven zeggen: dit kan niet en vervolgens proberen er wat aan te doen.

En nu zullen mijn kinderen zeggen: Mama je hebt je punt gemaakt.
Nu zijn de Indonesische dias aan de beurt.

Joty ter Kulve
3-9-2009